Толькi сёння ён пачынаў разумець жах настаўнiка, калi той шукаў патрэбных слоў, каб расказаць пра горад-пачвару. Горкi смех апанаваў Кантэна, калi ён паспрабаваў уявiць настаўнiка ў горадзе, яго высокую постаць з доўгiмi рукамi, якiя ён не ведаў, куды падзець. Цi змогуць паладзiць гэтыя дзве iстоты, адна з якiх нарадзiлася ў горадзе, а другая там, дзе жыў Кантэн? Няўжо яго дачка прывыкла да ўсяго гэтага? Няўжо яна так хутка змянiлася?
Кантэн успомнiў яе апошнiя вакацыi. Вядома, яна змянiлася. Яна насiла сучасную прычоску. Як i ўсе жанчыны, яна хацела быць элегантнай. Кантэн нiчога не меў супраць гэтага. Ён не быў рэтраградам, хоць Iзабэла i лiчыла яго старамодным. Сёння ён пераканаўся ў тым, што Марыя-Луiза не прывезла дадому нiчога, чым пахла тут. Яна ўпэўнена стаяла на зямлi. Яна расказвала пра горад зусiм iншае. З яе расказаў горад цяжка было ўявiць. Але, па праўдзе кажучы, Кантэн i не стараўся гэта зрабiць. Ён толькi шмат чытаў i гутарыў з настаўнiкам. Горад яго мала цiкавiў. Кантэн кожны дзень бачыў перад сабою бясконцую раўнiну, у глыбiнi якой гэты горад знаходзiўся. I заўважаў шэры дым над гарызонтам.
Кантэн рашуча крочыў наперад. Ён вяртаўся ў самае сэрца горада, у тое месца, дзе няспынна вiравала жыццё. Ён крочыў ужо тры чвэрцi гадзiны i раптам падумаў, якую б адлегласць прайшоў ён за гэткi самы час у сваёй мясцовасцi. Пэўна, яму спатрэбiлася б менш часу, каб дайсцi да лесасекi, што знаходзiлася на вяршынях гор Сэн-Жульена. Тут, на вулiцах горада, яму здавалася, што ён амаль не рухаецца ўперад. Увесь час вакол яго былi адны i тыя шэрыя сцены, адны i тыя вiтрыны, адны i тыя сiлуэты людзей, якiя ўсе некуды спяшалiся. Вось дарога на лесасеку - iншая справа. Яна нiколi не стамляла, нават калi ён хадзiў туды кожны дзень на працягу многiх тыдняў. Там усё было жывое: зямля, дрэвы, неба. Толькi сёння, тут, у горадзе, Кантэн па-сапраўднаму адчуў моц прыроды i сваю сувязь з ёю. Там нiколi не адчуваеш сябе адзiнокiм, нават калi пражывеш увесь век адзiн, а побач не будзе нiводнай жывой душы.
Выраз "жывая душа" перайшоў да яго ад мацi. Звычайна Кантэн ужываў яго пры тых самых абставiнах, пры якiх яго ўжыла б мацi. Ён ведаў, што выраз не зусiм дакладна перадае тое, што ён сёння адчуваў. Кантэн адчуваў на сабе цяжар жыцця толькi тады, калi заставаўся сам-насам з зямлёю. А цi змагла б гэта "жывая душа" iснаваць тут, у гэтай пякельнай машыне пачварнага горада?
Не, здаецца, не змагла б. Калi што i мае душу, дык гэта зямля. Але якая яна, што сабой уяўляе? Мабыць, гэта тое, што iснуе па-за межамi яго ўспрымання, тое, што ўгадваецца ў маўчаннi вiнаграднiку перад самым усходам сонца? Цяжка сказаць.
Калi ён заводзiў гутарку пра гэта нябачнае i неадчувальнае з настаўнiкам, той заўсёды пачынаў смяяцца. I пераставаў смяяцца толькi тады, калi прыводзiў цытаты славутых фiлосафаў, якiх Кантэн зусiм не ведаў. Такiм чынам, Кантэн нiяк не мог растлумачыць таго, што так займала яго розум.
16
Кантэн зноў захваляваўся. Праз некалькi хвiлiн ён убачыць дачку. Ён ужо быў перакананы ў тым, што кансьержка сказала яму няпраўду. Сказала знарок, што Марыя-Луiза ўстае апоўднi, каб абгаварыць яе. Але Кантэну напляваць на гэту зайздроснiцу. Хутка ён i не ўспомнiць пра яе, калi будзе размаўляць з Марыяй-Луiзай. А iм будзе пра што пагутарыць.
Кантэн больш не глядзеў з агiдаю на горад. Што яму? Ён жа тут праездам. Ён тут выпадковы глядач, якога гэты свет мала кранае. Праз некалькi гадзiн ён пакiне яго i забярэ з сабою Марыю-Луiзу. Кантэн вернецца да сваёй зямлi, да свайго дому, да свайго спакою, i, успамiнаючы пра горад, ён будзе помнiць, як кепска яму там было. А калi Кантэну не пашанцуе з надвор'ем цi з ураджаем, ён скажа сабе: "Кантэн, успомнi Лiён" i адразу адчуе сябе сама шчаслiвым чалавекам на свеце.
Яму раптам моцна захацелася есцi. Кантэн зайшоў у булачную i купiў дзве мяккiя цёплыя булачкi. Яны былi вельмi смачныя, але адрознiвалiся ад сапраўднага хлеба, якi трэба есцi кожны дзень, калi многа працуеш фiзiчна.
Тут ён заўважыў, што заблудзiўся. Побач стаяў палiцэйскi, i Кантэн спытаўся ў яго, дзе знаходзiцца вулiца Сухога Дрэва. Вулiца Сухога Дрэва была недалёка. Аказваецца, сам таго не ведаючы, Кантэн iшоў у правiльным кiрунку.
- Кантэн, - сказаў ён, смеючыся, сам сабе, - хутка ты станеш сапраўдным гараджанiнам. Табе трэба прадаць свой дом i зямлю i пераехаць на вулiцу Сухога Дрэва. Твае дочкi i жонка будуць радыя.
Кантэн выйшаў на патрэбную вулiцу i тут убачыў кансьержку, якая выходзiла з бакалейнай крамы. Яна не звярнула на старога нiякай увагi, i Кантэн нават узрадаваўся, што яна зайшла ў другую краму. Цяпер ён быў упэўнены, што не спаткае яе на лесвiцы.
Удзень пад'езд выглядаў iнакш. Вiдаць, з той прычыны, што сюды цадзiлася праз шкляны дах бледнае святло. Кантэн павольна адольваў паверх за паверхам. Ён хацеў так разлiчыць сiлу, каб нiдзе не спыняцца i ў той жа час не збiцца з дыхання. Яму не было чаго спяшацца. Нават калi Марыя-Луiза выйдзе раней, ён спаткае яе на лесвiцы.
Калi ён падняўся на апошнюю пляцоўку i выняў свой гадзiннiк, на iм было амаль дзевяць гадзiн. Яго сэрца шалёна бiлася, але, мабыць, не толькi ад таго, што ён так доўга падымаўся. Насустрач яму выйшла дама ў гадах, яна збiралася спускацца ўнiз разам з маленькiм хлапчуком, якi адразу ўхапiўся за парэнчы. Кантэн ветлiва павiтаўся з ёю, а дама папрасiла прабачэння за тое, што хлопчык ледзь не збiў яго з ног.
Кантэн вырашыў пастаяць крыху. Ён будзе чакаць Марыю-Луiзу тут. Цяпер яна нiкуды не дзенецца. Рана цi позна яна выйдзе яму насустрач. Кантэна ахапiла вялiкае хваляванне, але ён стрымлiваў яго. Паступова сэрца пачало бiцца ў нармальным рытме. Кантэн набраўся рашучасцi i стараўся асвойтацца ў гэтым доўгiм калiдоры з паадставанымi плiткамi на падлозе.
Раптам яму прыйшла думка пастукаць у дзверы. Ён пастаяў з хвiлiну, чуйна прыслухоўваючыся да гукаў у вялiзнай будынiне. Сюды даходзiў толькi прыглушаны гарадскi гул.
Яго сэрца зноў шалёна забiлася. Кантэн глыбока ўздыхнуў, быццам збiраўся нырнуць пад ваду, затрымаў дыханне i нерашуча пастукаў.
Цiшыня.
Горад таксама маўчаў.
За дзвярыма нiкога не чуваць. Было нешта трывожнае ў гэтым маўчаннi, якое панавала ва ўсiм будынку. Можа, пастукаць яшчэ раз, ды мацней? Раз ён тут, ён ужо не будзе спускацца. Яму здалося, што ён пастукаў моцна, а на самай справе ён зрабiў гэта вельмi цiха, i калi Марыя-Луiза яшчэ спiць... Калi яна яшчэ спiць, цi мае ён права будзiць яе? Не даць ёй адпачыць, бо яна працуе так позна вечарам? Вiдаць, яна не забылася сваёй добрай звычкi спаць з шырока адчыненым акном, схаваўшы нос пад коўдру?