Кантэн паўтараў гэтыя словы, жаваў iх, быццам кавалак кары, набраклы горкiм сокам. I чым больш ён жаваў iх, тым больш яны атручвалi яго, быццам былi ядам.
Гэта ён вiнаваты ва ўсiм, раз такое дапусцiў. Ён нiводнага разу не наведаў сваё дзiця. Цяпер што, бiць яе? Лаяць? Забраць адсюль сiлай i завезцi дадому? А можа, яна засмяецца яму ў твар? Бо ён жа нiколi не патурбаваўся нават, каб даведацца, як яна жыла з таго часу, як пакiнула бацькоўскi дом.
У яго галаве ўсё перамяшалася: i словы прастытуткi, i словы яго жонкi, i словы кансьержкi, i словы жанчыны з блакiтнымi валасамi, i словы дзяўчыны з салона Раберцi. Яны ўсё больш i больш пераконвалi яго, што Марыя-Луiза загубiла сябе.
Ён марна шукаў слоў, якiя б маглi суцешыць яго, даць хоць невялiчкую надзею. Такiх слоў не было.
- У Фернана... Апоўднi... Часам яна там бывае. Магчыма, вам пашанцуе.
Гэтыя словы сказала светлавалосая прастытутка. Цяпер яны ўсхвалявалi Кантэна.
- Мне будзе не хапаць Марыi-Луiзы... Яна добрая сяброўка.
А што, калi гэтая шлюха была толькi суседкай яго дачкi на лесвiчнай пляцоўцы або проста клiенткай, якой Марыя-Луiза рабiла прычоску? I не брала грошай. Таму яна шкадуе Марыю-Луiзу. Шкадуе, што тая паедзе. Значыць, Марыя-Луiза не адчынiла свайго салона. Але калi яна стала прастытуткай, дык навошта ёй пакiдаць Лiён? Тым больш навошта ехаць у Парыж?
Небарака! Няўжо прастытутка будзе гэтак гаварыць пра звычайную суседку?! Няўжо недастаткова таго, як глядзеў на Кантэна гэты малакасос з салона Раберцi? Можа, якраз ён ва ўсiм i вiнаваты, гэты смоўж? З якой асалодаю размазаў бы Кантэн яго агiдную фiзiяномiю!
Кантэн спынiўся. Яму здавалася, што ён зараз звар'яцее, што зараз яго галава лопне, як бурбалка, i ўсё будзе скончана.
I сапраўды, якi ён вар'ят! Пакiнуць родныя мясцiны, каб за адну ноч згубiцца тут, забiць у сабе чалавека, якiм ён быў ад нараджэння. Горад выбiў яго з раўнавагi, i цяпер Кантэн быў гатовы нават забiць чалавека за тое, што той не так на яго паглядзеў. Вось што зрабiлася з iм. I ўсё за тое, што ён палiчыў сваю дачку загубленай. Ледзь усю палiцыю на ногi не падняў.
Як знайсцi ў сабе сiлы, каб супакоiцца?
Кантэн паглядзеў навокал, каб вызначыць, дзе ён знаходзiцца. Невялiкая царква на ўзгорку дазваляла яму лёгка арыентавацца тут. Ён зразумеў, што iшоў у напрамку Пераша, а яму патрэбна была рэстарацыя, якая знаходзiцца побач з тэатрам. Кантэн бачыў тэатр учора вечарам, а таксама зусiм нядаўна. Ён вернецца, ён шпарка пойдзе туды, хоць ведае, што ў яго вельмi мала шанцаў спаткаць дачку ў рэстарацыi ў гэты час. Але гаспадар павiнен ведаць яе, i, магчыма, ён скажа Кантэну, дзе Марыя-Луiза працуе. Кантэн успомнiў, як дачка расказвала, што яна харчуецца ў адным i тым жа месцы. Вiдаць, так яно i ёсць. Як ён пра гэта раней не падумаў.
Чым блiжэй падыходзiў ён да рэстарацыi, тым больш спакайнеў. Апынуўшыся перад шыльдаю "У Фернана", Кантэн зусiм супакоiўся.
Вузенькi ўваход быў зроблены з цёмна-чырвонага дрэва, акенца было напалову завешанае фiранкамi, i калi б Кантэн устаў нават на дыбачкi, ён не ўбачыў бы, што там робiцца ўсярэдзiне.
Раптам у грудзях прачнуўся боль, якi нагадваў маленькага грызуна, што распачынаў сваю работу. Няўжо спакой пакiне яго зноў?
Не разважаючы больш, Кантэн паклаў руку на клямку. Нават вагi яго рукi было досыць, каб дзверы расчынiлiся. Невялiкае памяшканне было пустое. Сталы, засланыя папяровымi абрусамi, стаялi шчыльна, зверху былi раскладзены прыборы. Адразу налева ад дзвярэй знаходзiўся бар.
У зале панавала цiшыня. З дзвярэй, якiя былi ў глыбiнi бара, iшоў пах смажанага мяса.
Кантэн паглядзеў у бок вулiцы. Яму хацелася ўцячы адсюль. Аднак ён не варухнуўся. Дзесьцi нешта грукнула. Потым адчынiлiся i зачынiлiся дзверы. Пачулiся павольныя крокi. З'явiўся дужы чырванатвары мужчына гадоў пад пяцьдзесят, у блакiтным, як у садоўнiка, фартуху. Стаўшы за прылаўкам, ён спытаўся, гледзячы на Кантэна:
- Што, не горача?
- Не.
- Зранку здавалася, што будзе сонечна, але вось зноў хмарыцца.
Чалавек змоўк. Ён абапёрся рукамi на край прылаўка i чакаў.
Кантэн зразумеў, што трэба нечага выпiць.
- Дайце мне шклянку вiна, - прамовiў ён.
- Белага?
- Але, белага.
Чалавек выняў з невялiкага цынкавага бака лiтр белага вiна i налiў шклянку на высакаватай ножцы.
- Не здзiўлюся, калi заўтра пойдзе снег, - дадаў ён, ставячы бутэльку на месца.
Кантэн згаджаецца i падымае шклянку. Яго рука дрыжыць, халоднае вiно цячэ па пальцах. Ён робiць пару глыткоў. Вiно здаецца яму крыху даўкiм. Пэўна, не натуральнае. Лепш трэба было заказаць кубачак кавы. Ён папрасiў вiна, бо гэта было першае, што адразу прыйшло яму ў галаву.
Чалавек зноў абапёрся на свой прылавак. Цяпер ён глядзеў на вулiцу. Ён быў вышэйшы за Кантэна, таму бачыў, што там рабiлася. Але Кантэну было на гэта напляваць. Ён адпiў яшчэ глыток, паставiў шклянку i раптам спытаўся:
- Мадэмуазель Кантэн будзе сёння абедаць у вас?
Чалавек пацёр свой нiзкi лоб i спытаўся ў сваю чаргу:
- Мадэмуазель Кантэн, кажаце вы?
- Але. Марыя-Луiза Кантэн.
Твар чалавека раптам пасвятлеў. Падняўшы руку, ён усклiкнуў:
- Вы маеце на ўвазе маленькую Марыю-Луiзу?!
Кантэн згодна кiўнуў галавою. Чалавек зноў перамянiўся ў твары, неяк дзiўна ўсмiхнуўся, падмiргнуўшы Кантэну адным вокам, потым нахiлiўся да яго i па-змоўнiцку растлумачыў:
- Сказаць па праўдзе, гэта здзiвiла б мяне. Здаецца, яна вельмi занятая цяпер. Па-мойму, на яе ўжо нельга разлiчваць.
Кантэн хацеў нешта сказаць, але ў яго перахапiла дыханне. Выгляд у яго быў прыгнечаны. Чалавек заўважыў гэта i супакоiў яго:
- Нiчога, бацька, не перажывай. З кiм не бывае. Я параiў бы не трацiць марна часу. Я даўно зразумеў, што гэта малая створана не для такога жыцця. Яна заўсёды мела нейкую сваю думку ў галаве. Толькi шукала выпадку. Як кажуць, чакала свайго часу. Мы з жонкай заўсёды казалi, што яна зусiм не такая, як iншыя.
Кантэн паглядзеў на гэтага чалавека, потым на шклянку вiна, пасля зноў на чалавека, якi пачаў расказваць яму пра шматлiкiя якасцi Марыi-Луiзы, якiя дапамагалi ёй выкручвацца ў жыццi.
- Вы ведаеце, многiя жадалi б пакончыць з гэтым. Але iм не хапае таго, што ёсць у яе. Менавiта гэтага iм усiм не хапае.
Чалавек ажно стукнуў сябе па лобе ад захаплення.