Па зямлi слалася замець. У двары лесапiльнi бразгаў аб дошкi дрэнна замацаваны дротам кавалак бляхi. Белыя сняжынкi мiтуслiва ляцелi ў бок вёскi. Здавалася, яны нiдзе не апусцяцца на зямлю.
- Вось убачыце, ён пойдзе зноў...
- Калi вецер са снегам, чакайце адлiгi...
- З Новым годам!.. З Новым годам, месьё Кантэн!
У яго ў вушах усё гучаў перарывiсты ад гневу i крыўды голас настаўнiка. Кантэну зрабiлася вельмi балюча, быццам у грудзях засеў жалезны асколак.
Настаўнiк цяпер адзiн. Ён знiк у начы. I гэтая ноч была яму цямнейшай, чым iншым людзям. А ён так спадзяваўся мець у гэту ноч многа цеплынi i святла!
Усе ў вёсцы пачыналi сустракаць Новы год, а ён заставаўся адзiн. Сам-насам са сваiм болем.
Цi можна пакахаць гэтак хутка i гэтак моцна? Кантэн шукаў у памяцi адказу на гэтае пытанне, але марна. Ён адагнаў ад сябе гэту думку i сказаў сабе, што сёння справа не ў iм, а ў Марыi-Луiзе. I здарылася гэта не ў мiнулым, а сёння, толькi што.
- Марыя-Луiза не такая, як усе...
Ад гэтых слоў яму зрабiлася яшчэ больш прыкра, чым ад успамiну пра сваё першае каханне... Кантэн адчуваў сябе бацькам, толькi бацькам дарослай дачкi, i не мог зразумець таго, што адчуваў настаўнiк.
- Я i ў Парыж паеду!
А ён, Кантэн, чаму сам не паехаў у Парыж? Ён жа падумаў пра гэта, але быў ужо ў вагоне. Ён толькi сказаў сабе, што нiколi не позна...
Кантэн павярнуўся спiною да лiхтара i пакрочыў далей. Лiхтар калыхаўся пад парывамi ветру, i тады перад старым выцягваўся на снезе доўгi размыты цень. Неўзабаве Кантэн дайшоў да першага павароту дарогi, адкуль пачынаўся пад'ём, i тут нарэшце адчуў, што ён у родных мясцiнах.
Адсюль дарога будзе весцi да самага дому. Iзабэла i Дэнiза ўжо, напэўна, рыхтуюць навагоднюю вячэру. Малая насекла каштанаў, ссыпала iх у салатнiцу. Цяпер заставалася толькi падсмажыць iх. Цiкава, а цi дастала Iзабэла жоўтае вiно?
Кантэн раптам падумаў пра вiно ўраджаю 1941 года, у якi нарадзiлася Марыя-Луiза. Той год быў не вельмi ўрадлiвы, аднак жоўтае вiно, якое прастаяла ў бочцы сем гадоў, заўсёды добрае. Яны схавалi дваццаць бутэлек гэтага вiна. Дзесяць бутэлек было выпiта за прычашчэнне Марыi-Луiзы, а астатнiя ляжаць у склепе, на самым дне за перагародкай.
У iх мясцовасцi быў даўнi звычай: заўсёды пакiдаць дзесяць бутэлек на прычашчэнне i дзесяць - на вяселле. Так зрабiў Кантэнаў бацька. Дзесяць бутэлек было з яго боку i дзесяць - з боку бацькi Iзабэлы.
У Кантэнавым склепе ляжалi таксама бутэлькi для Дэнiзы. Яны былi добра схаваныя, бо 1947 год быў годам своеасаблiвым.
Кантэн крочыў, а ў галаве роiлiся думкi пра ўсё гэта.
Калi ў мясцовых скляпах разбуралi старую перагародку, то часам унiзе знаходзiлi прысыпаныя бутэлькi. Iх лiчылi. Дваццаць бутэлек азначала, што дзiця памерла да прычашчэння або памёр бацька i не сказаў, дзе былi схаваныя бутэлькi. Дзесяць бутэлек азначала, што дзiця не брала шлюбу. А пра бутэлькi забылiся, бо доўга чакалi вяселля i не дачакалiся.
Ад гэтых думак у Кантэна сцiснула ў горле. Сцiснула так, што спачатку яму хацелася плакаць, а пасля - смяяцца.
Смяяцца, як смяяўся настаўнiк! Трэба прыйсцi дадому i зараўцi:
- Гэй, даставайце бутэлькi, трэба iх прыкончыць!
Можна будзе нават запрасiць настаўнiка. Учатырох яны змогуць асушыць дзесяць бутэлек. Дзесяць? Чаму толькi дзесяць? Можа, трэба пазбавiцца заадно i ад бутэлек Дэнiзы?
Кантэн прайшоў амаль палову шляху. Цяпер ён спынiўся, каб агледзецца i неяк пазбавiцца ад сваiх думак.
Няўжо ён зараз звар'яцее? Няўжо будзе гаварыць бязглуздзiцу адзiн сярод лесу ў гэткi познi час?
Наўкола ад ветру калыхалiся акацыi i ясенi. Некалькi грабаў шамацелi ацалелай лiстотай. Кантэн пачуў, што мерзне.
Снегаачышчальнiк не прайшоў у гэтым месцы, таму iсцi тут было вельмi цяжка, асаблiва ноччу. Лягчэй было iсцi збоку па цалiку, чым шукаць сляды тых, хто iшоў тут раней. Яны былi ледзь вiдаць. Месцамi снег быў вельмi глыбокi i сыпучы.
Паветра было ледзяное i калючае, але Кантэн не зважаў на гэта, бо ўсярэдзiне ў яго ўсё гарэла. Ён шпарка дайшоў да павароту на Паро i спынiўся. Калi ён пойдзе дарогай на Муцiйён, то абагне лес i выйдзе ззаду свайго дома. У такое надвор'е яму спатрэбiцца на гэта добрая гадзiна. Цэлую гадзiну ён будзе цягнуцца па дарозе, якою, пэўна, нiхто не хадзiў з таго часу, як лёг снег. Цэлую гадзiну Кантэн будзе борацца з ветрам, якi будзе абшукваць i распранаць яго. Цэлую гадзiну ён будзе сам з сабою, каб пазбыцца ўсiх думак, якiя мучылi яго дагэтуль. Цэлую гадзiну ён будзе крочыць да знямогi, i калi нарэшце вернецца дадому, то звалiцца на ложак, быццам п'яны. Толькi нiчога не расказваць, не слухаць нiякiх пытанняў. А лепш пераначаваць у пунi на саломе, каб жонка з дачкой нават не ведалi, што ён вярнуўся. А што, ён можа зрабiць i гэтак.
Кантэн падумаў пра ранак. Халодны ранак на кухнi, у якой толькi што падпалiлi ў печы. Там чакаюць дзве жанчыны. Яны прыслухоўваюцца да гуку цягнiка, да гукаў на двары... Адна з iх гаворыць:
- З Марыяй-Луiзай ён будзе падымацца доўга...
Кантэн уздыхнуў i патупаў далей. Думка аб тым, што яму давядзецца ўсё расказаць, не давала яму спакою, але ён адганяў яе.
Ён шпарка дайшоў да павароту, за якiм быў вiдаць яго дом. Там ён спынiўся, каб крыху перадыхнуць. Лiхтар на двары не гарэў, i чамусьцi аканiцы на кухнi не былi зачыненыя. Яны заўсёды зачынялiся нанач, i гэта крыху здзiвiла Кантэна. Ён бачыў такiм свой дом упершыню. Здалёк свяцiлася адзiнае жоўтае акенца. Неба было крыху цямнейшае за пакрытыя снегам узгоркi. Кантэну прыгадаўся малюнак на навагодняй паштоўцы.
Кантэн доўга глядзеў на свой дом. Iм авалодвалi дзiўныя пачуццi. Ён здагадаўся, што там адбылося. Калi сцямнела, Iзабэла хацела зачынiць аканiцы i запалiць лiхтар на двары, як толькi пройдзе цягнiк. Але Дэнiза была супраць. Толькi яна адна магла ўявiць, якiм будзе выглядаць дом здалёк, сярод снегу i ночы.
- Зусiм маленькi дамок, падобны на яселькi, з адным акенцам, праз якое можна глядзець, як падае снег...
Цяпер яна сядзела перад гэтым акенцам i пiльна прыслухоўвалася да начных гукаў. Яна ўяўляла сабе, як яе сястра дойдзе да павароту i раптам убачыць гэтае асветленае акно, гэтую кропку цеплынi сярод бяздушнай зiмовай сцюжы.
Кантэн наважыўся iсцi далей, але раптам спынiўся. У вачах паплыло. Па твары папаўзлi едкiя, як воцат, слёзы, якiя ўжо даўно шукалi выйсця. Кантэн стаў шукаць насоўку, расшпiлiў палiто. Вецер адразу расхiнуў яго, i цела ахапiў люты холад. Кантэн захiстаўся: ногi адмаўлялiся трымаць яго.