Стары памыліў вуснамі, прамармытаў яшчэ колькі фінскіх словаў і асуджана страсянуў галавой.
— Не, словаў ужо не згадаю. А мэлёдыя і зараз увушшу гучыць.
Міцька кашлянуў, зірнуў на гадзіньнік.
— І што, не было ніякіх пратэстаў?
— Супроць чаго?
— Супроць ліквідацыі саюзнага статусу.
— Якія там пратэсты, у 1956 годзе. Тут бы ў нас Бээсэсэр зьліквідавалі. Як думаеш, шмат людзей выйшла б пратэставаць?... То ж бо то… Хаця ў Петразаводску адзін пратэстант знайшоўся: Пецька Маразёнак. Прыйшоў на кастрычніцкую дэманстрацыю з карэла-фінскім сьцягам. Кажа: хадзіў зь ім на Першага траўня, прайдуся і цяпер. Мы пасьміхнуліся, але на ўсялякі выпадак далей ад Пецькі адышлі. А неўзабаве яго нейкія людзі атачылі, убок адвялі. Пасьля сьвятаў прыйшлі ў аўдыторыю, а Пецькі сярод нас няма. Выгналі з унівэрсытэту.
— За што? – задужа гучна спытаў кватарант. – Твар Міцькавы пры гэтым прыкметна выцягнуўся.
— За тое, за што й цябе...
— Ну дык я ж нёс бел-чырвона-белы, а тут жа савецкі, з сярпом і молатам, як я разумею.
— Разумееш, ды не зусім. Сьцяг хоць і савецкі, ды сьпісаны за непатрэбнасьцю. Калі ты зь ім выйшаў на вуліцу, значыцца супраць лініі партыі выступаеш.
Міканор Іванавіч зморана крэкнуў, пацягнуўся да бутэлькі каб разьліць рэшту, але кватарант ужо быў на нагах.
— Усё, Іванавіч… бягу. Хутка цягнік, а ў мяне яшчэ рэчы не сабраныя.
Праз дзесяць хвілін гаспадар кватэры парукаўся з кватарантам і ледзь не заплакаў на разьвітаньне. За апошнія пяць гадоў, як памерла жонка, у яго перабывала шмат студэнтаў. І з кожным разьвітваўся без шкадаваньня. Цяпер жа штосьці залепятала ў сэрцы. Зачыніўшы дзьверы, стары паволі, як той самнамбул, зайшоў у кухню, прыкруціў водаправодны кран, потым гэтак жа бязмэтна зазірнуў у лазенку і сьцепануўся: на трубе-сушылцы вісела забытая кватарантам майка. Спатыкаючыся, ён кінуўся на гаўбец:
— Міця, маечку забыўся!
Хлопец, які ўжо ладна адбег ад дому, паставіў на зямлю сумку, махнуў рукой, але потым падбег пад балькон.
— Успомніў… першы куплет, — гукнуў стары усьлед майцы, што зьлятала долу і, удыхнуўшы на поўныя грудзі засьпяваў:
Міканор Іванавіч глынуў паветра, каб сьпяваць далей, ды тут у суседзяў штосьці грукнула і Капіталіна голасна паведаміла мужу:
— Дзед з трэцяга паверху, здаецца, зусім звар’яцеў.
У старога зазьвінела ў вушах і кроў апаліла твар. Ён праводзіў позіркам рухавую Міцькаву постаць, потым, ня чуючы пад сабой ног, пайшоў у сьвятліцу, выліў у шклянку рэшткі гарэлкі і, перад тым як выпіць, выгукнуў слова, якое даўно рвалася з грудзіны:
— С-сукі.
БАГУН
Пад’ехаўшы да крамы, Багун нацягнуў лейцы, з разважлівай павольнасьцю зьлез з калёсаў. Тут, пад ліпамі, дзе звычайна шыхтом стаялі ровары і ківалі кудлатымі галовамі сялянскія коні, было пуста і гэтая пустэча рабіла навакольны сьвет яшчэ больш няўтульным і шэрым.
Крамныя дзьверы былі сьцярожка — на два пальцы — прачынены і на іх вісеў абвіслы плякат з выяваю жаўнера й разгоністым надпісам “Do broni!” Жаўнер зяпаў квадратным ротам, крывіў гняўлівы твар і Багун, узяўшыся за клямку, хвіліну ўражана глядзеў на плякат, тузаў сьсівелы вус і пераступіў парог пасьля пакутлівага ўздыху.
Густы помрак прымусіў зьмежыць павекі.
— Sklep nieczynny, — гукнула з помраку крамнічыха Двойра, але тут жа сумелася, зьнікла за дзьвярыма.
Дзесьці ў крамных нетрах зарыпелі масьніцы, штосьці суцішна грукнула і пачулася незадаволенае мармытаньне. Звычайна Рувім — гаспадар крамы — вомігам вылятаў да наведнікаў, цяпер жа давялося чакаць і Багун, каб заняць рукі, разгарнуў “Русское Слово” — пажоўклую газэту, што ляжала на прылаўку. Чытаць у прыцемку, аднак, не выпадала, ды і газэта была старая — за 20 ліпеня, і наведнік, наваліўшыся грудзінай на прылавак, пазяхнуў і стаў безуважна глядзець на вялізнага чорнага ката, які сядзеў ля дзьвярэй і зацята аблізваўся. Кот, відаць, улез у сьмятану, бо вусы і канцы вушэй былі перапэцканы ў нешта белае.
Крама, у якую ўбіўся Багун, месьцілася на ўскраіне мястэчка, і яшчэ пару гадоў таму яе мала хто наведваў. Але Рувім — гандляр увішны: усталяваў радыёпрыймач фірмы “Тэлефункен”, выпісаў з Рыгі расейскіх, а зь Вільні польскіх газэт, і крама неўзабаве ператварылася ў своеасаблівы местачковы клюб, у якім дзень да ночы таўкліся людзі. Прыходзілі нават цыганы з Зарэчча, і ня столькі, каб разжыцца бутэлькай газы ці іржавым селядцом, а каб паслухаць радыё ды ўведаць апошнія навіны. І хаця прыймач па-ранейшаму стаяў у куце, а на паліцах яшчэ ляжаў сякі-такі тавар, народу ў краме не было і гэта наводзіла на думку, што справы дрэнь і немец ня сёньня, дык заўтра будзе пад Варшавай.