— І хто там валтузіцца? І Жучка асіпла ад брэху, — з панікай у голасе прашаптаў Кірпіч, прыпаўшы да ваконнай шыбы. — Гаспадар відавочна шукаў маёй падтрымкі, але я прыкінуўся, што сплю, нават засоп дзеля прыліку.
Нічога ня ўгледзеўшы, Кірпіч з апаскаю — аніводная масьніца не азвалася — падаўся ў сені.
Выхадныя дзьверы азваліся рыпам перарывістым і зычным, засьведчыўшы, што іх адчынялі з насьцярогай. Я прыўзьняў голаў. Знадворку ізноў зашамацела, у сенях гучна бразнула вядро і Кірпіч, заляцеўшы ў хату, пераселым ад хваляваньня голасам выгукнуў:
— Шпіён!
Я падхапіўся на ногі, памкнуўся надзець штаны ды заблытаўся ў калашыньні й кінуўся на двор у адных трусах.
У твар дыхнуў халодны вецер, сэрца парывіста затахкала, але тут жа і сунялося, калі я пабачыў над галавой вялізны шар: пачапіўшыся да плоту, ён мерна біўся аб край страхі.
— Радыёзонд прыляцеў, — патлумачыў я гаспадару, галава якога ціхенька вытыркнулася зь дзьвярной проймы.
Мы ўвайшлі ў хату, сталі апранацца, і я распавёў Кірпічу ўсё, што ведаў пра радыёзонды...
— Дык, кажаш, аж на сорак кілямэтраў уздымаюцца? – перапытаў Кірпіч, калі мы выйшлі на ганак. – Гаспадар мерыўся запаліць, ды я тузануў яго за рукаво: паветраныя балёны поўнілі вадародам, і трэба было асьцерагацца агню.
Кірпіч перарэзаў сьцізорыкам шнур, які лучыў шар з бляшанай скрынкай, тузануў за канец шнура, прыкідваючы, ці прыдасца гэтая надзіманая халера ў гаспадарцы, і нечакана пусьціў шар па ветры. Той шорхнуў наастачу па яблыневых галінах і паляцеў пад разьвітальны Жучкавы брэх уздоўж вясковай вуліцы.
— Хай яшчэ куды заляціць. А то прывяжы да плоту, дык на раніцу ўся вёска зьбяжыцца.
— … Божухна, гумовы пузыр са шпіёнам пераблытаў, — сустрэў мяне іранічны голас гаспадыні, калі я, завітаўшы па выпадку за хлеў і палашчыўшы змучаную брэхам Жучку, вярнуўся ў хату і бухнуўся на энкапээсаўскі тапчан.
— Ты нічога ня ведаеш, дык маўчы, — незадаволена азваўся гаспадар. – Я адразу па вайне ў Дрысе вучыўся, дык нам вайсковец лекцыю чытаў. Пра імпэрыялістычныя падкопы. І фотаздымак паказваў, на якім дакладна такі пузыр быў сфатаграфаваны. Казаў, на такіх пузырах шпіёны празь мяжу і пералятаюць. Ды я ў дзяцінстве… – гаспадар падвысіў голас, зьвяртаючыся ўжо да мяне, — сам на шпіёна ўзьбіўся. Тут жа да вайны, адразу за Дзьвіной, Польшча была. І вось пасьвім мы аднойчы са старэйшым братам статак, а тут з-за кустоў чалавек выходзіць. Незнаёмы, не па-нашаму адзеты. “Як тут, хлопцы, да чыгуначнай станцыі прайсьці? Мне, – кажа, – у Менск трэба, у Цэнтральны камітэт камсамолу”. Так і сказаў: ня ў Мінск, а ў Менск. Лёшка, брат мой, неўпрыкмет падміргнуў, павёў таго чалавека ў Свольну, а я на заставу кінуўся. Начальнік заставы потым у школу прыходзіў. Падзяку нам абвясьціў за дапамогу ў затрыманьні лазутчыка.
Гаспадар змоўк, зычна керхануў, празь нейкі час засоп, а я ляжаў, разьмежыўшы вочы, і думаў: які подлы гэты Кірпіч. Здаў чалавека, і яшчэ ганарыцца. А гэта ж, відаць, быў заходнебеларускі камсамолец. Мяне апанавала злосьць на Кірпіча. Я хацеў быў кульнуцца на бок ды ў гэты момант рыпнулі спружыны і гаспадыня белым прывідам выплыла з-за шторы. Нячутна, у сваіх лямцавых тэпцях, яна выйшла ў сені і там напорліва зумкнула вядро. У мяне заняло дыханьне. Я перапоўз на край тапчана, і калі Сабіна ўваходзіла ў сьвятліцу, схапіў жанчыну за руку. Думаў, гаспадыня закрычыць, лясьне мяне па твары, а тая паказала вачыма на печ і стоена шапятнула:
— Заўтра.
Заўтра… якое чароўнае слова! Слова — прадвесьце шчасьця і ўадначас помста кадыкастаму мужлану, які дрыхнуў на печы. Дый ня заўтра, а ўжо сёньня, калі ў хаце ня будзе Кірпіча (націск на апошні сказ), я зноў схаплю Сабіну за руку, прыпаду вуснамі да голага пляча, зьнямелай далоньню правяду па малочна-белых сьцёгнах!.. Вушы напоўніліся аднастайным шумам, і наўкол стала на дзіва ціха: нават Кірпіч пакінуў сапці і ходзікі ня тахкалі на кухні. Я ляжаў у шчасьлівым здранцьвеньні, і скрывіўся як ад болю, калі на печы схрапянулі, а на другім канцы вёскі – у той бок якраз паляцеў пузыр, — гамузам, з залівістым енкам, забрахалі сабакі.
МЕХ АВЕЧАЙ ВОЎНЫ
(канспэкт раману)
Памяці І.П.Ш.
Выходзячы з машыны, Іван Андрэевіч згубіў гузік з прарэху (давялося падняць з асфальту), а ўзьбягаючы па прыступках, двойчы спатыкнуўся. Гэта былі знакі зьверху, папярэджаньне вышніх сілаў. Іван Андрэевіч – чалавек далёка не прымхлівы, — але цяпер, напярэдадні паседжаньня бюро абкаму, тройчы плюнуў празь левы плячук. Якраз з таго боку шыбаваў Мішка Гардыка. Ля ўваходу Іван Андрэевіч павітаўся кіўком галавы са знаёмым міліцыянтам, паціснуў руку калегу – першаму сакратару Разьдзярышчанскага райкама Пятру Халімону (калісьці разам працавалі ў камсамоле) і, пераводзячы дых, спыніўся на імгненьне ля шыкоўнага, ці не даваеннага яшчэ люстра. Іван Андрэевіч дастаў грабянец, зачасаў на патыліцу разбэрсаныя валасы, прыняў паважную паставу і з-за сьпіны ягонай, як заўсёды недарэчы, вытыркнуўся Мішка Гардыка. Гэты рудавалосы, рабаціністы (пра такіх кажуць: мухамі заседжаны) маладзён першы год працаваў загадчыкам сельгасаддзелу, упершыню быў запрошаны на паседжаньне бюро абкаму, і ўпрыкмет хваляваўся.