Выбрать главу

Зорка пырхнула, прыўзьняла пярэднія капыты, палазы натужліва рыпнулі і Чэсь, які сядзеў на кучы майна, скаціўся з возу.

— Лена таксама едзе, — выдыхнуў Зьмітрок, тыцнуў у братаву руку сьцізорык і застыў у непаразуменьні. — Чэсь узьняўся ў паветра, матлянуў нагамі, пляснуўся на кучу майна.

Малодшы палітрук схапіў яшчэ некага за каршэнь, ускінуў на воз, потым выхапіў з кабуры наган, стрэліў у паветра.

Ля царквы загарлалі вароны, небарака Жук, ужо дарэшты асіплы, кінуўся, падкурчыўшы хваста, да плоту, а ў аглушаных стрэлам вушах спачатку ледзь чутна, а потым усё гучней і гучней засьпявалі палазы. Сані праляталі міма, за імі беглі людзі, нейкая цётка — тая, што зьбіла Зьмітрака з ног, — хрысьціла абоз сьвятым абразом, нейкі дзядзька — ці ня зяць зьніклага Брошкі, — пнуўся, са швейнай машынкай на карку, дагнаць развалкі, на якіх ехалі Патыкі, а не дагнаўшы, ускінуў парэпаны “Зінгер” на апошнія сані. На тых санях, якія цягнула кульгавая, мышастай масьці, кабылка, ехала цётка Агата. На струхлелай саломе ляжалі два саганы, а ў руках — цьвёрда, як пахавальны крыж, цётка трымала закураны рагач.

Раніцою яго абудзіла тупаніна — гэта бацька абабіваў на парозе ногі. Зьмітрок прыспана павёў вачыма, прымружыўся ад сьвятла, што струменілася з напалову заінелых вокнаў. Неба знадворку было бяздонна-ружовым і ў ружовым бяздоньні паволі патаналі апошнія зоркі.

— Ну... як там? — змучана запыталася маці.

Бацька адказаў не адразу. Уздыхнуў, ляпнуў па стале закарэлымі рукавіцамі.

— Як... зьвезьлі на станцыю ды ў «сталыпіны» пасадзілі.

— Ну а потым куды?

— У Сыбір... куды ж яшчэ...

Маці ціха, з усхліпам заплакала, а Зьмітрок салодка пацягнуўся. Адчуваньне таго, што сёньня ня трэба ісьці ў школу, і што Чэсь паехаў у Сыбір — у гэты казачна багаты край, напоўніла душу маладой, як студзеньская раніца, празрыстай радасьцю. Зьмітрок кульнуўся на бок, і на твар ягоны павеяла лёгкай прахалодай. Гэта іскрысты сьнег ападаў з высокага неба, кранаўся гарачага лобу і сярод мірыядаў бліскучых іголак дрыжэла, працінаючы нябесную ясноту, апошняя зорка. Зьмітрок зірнуў з-пад рукі на неба і пачуў раптам вясёлы сьмех. Чэсь — заружавелы, з кучмай сьнегу на шапцы, стукаў нагой па камлях высозных сыбірскіх елак, сьпехам адбягаў, а сьледам за ім адбягаў, кожнага разу патрапляючы пад сьнежную лавіну, чалавек у даўгім шынялі.

“Сталін”, — прашаптаў Зьмітрок і вусны ягоныя — у сьне і на яве — кранула трапяткая ўсьмешка.

КАЛОДЗЕЖ

1

У шыбу пастукалі і на падворку натужна кашлянуў Канавальчык.

— Гэй, Матруна, памёрла, ці што?

Спрасонку вочы не адразу ўгледзелі — колькі часу, а калі ўгледзелі, дык нават сэрца ёкнула і самлелыя вусны бязгучна прашапталі: "Божухна, што ж гэта я..."

Такога яшчэ не было, каб Матруна праспала і не падаіла сваёй карміліцы. А пятай гадзіне — і ўзімку і ўлетку — яна прыхоплівалася з ложку, апраналася й бегла да Зьвяздохі — рудой, зь белай плямай на пакатым лобе каровы. І пакуль іншыя гаспадыні яшчэ сядзелі ў ложках і невідушча вадзілі рукамі, шукаючы вопратку, з Матрунчынага хлява ўжо вырываліся на прасьцяг зычныя цыркі ды воклічы: "Стой ты, халера!" А цяпер во... на ходзіках палова шостай, Канавальчык стукае ў шыбу, Зьвяздоха рыкае ў хляву, кот Базыль дзярэ палена, счакаўшыся сырадою, а яна сьпіць, як сьветам загавеўшы.

Раніца дыхнула ў твар волкай прахалодай і пахам парфумы, што непрыемна казытнуў у носе.

— Хто пасьвіць? — крыкнула Матруна, падхапіўшы з паркану даёнку.

— Карпачыха зь зяцем, — азваўся сусед, і Матруна на хаду ўздыхнула: карпачысінага зяця — вядомага ў навакольлі п'янчугу — зранку было не абудзіць, а таму статак, відаць, яшчэ не пагналі.

"Уходае мяне гэты малец",— нарадзілася ў галаве падступная думка і першыя, самыя гучныя цыркі, скаланулі даёнку.

Вось ужо тыдзень, як Матруне няма жыцьця з-за пляменьніка. Лёшка, васемнаццацігадовы бэйбус, прыехаў на пагасьціны зь Ленінграду і ў першы ж вечар пабіўся ў клюбе зь Пецькам Халімонавым. Пецька, казалі, ударыў пляменьніка пад дых, зваліў з ног, а пляменьнік, дзіўным чынам крутнуўшыся, заехаў крыўдзіцелю пяткай у лабешнік. Увесь наступны дзень гарадзкі бэйбус ляжаў на гарышчы, гучна аддзімаўся, за ўвесь дзень выпіў толькі конаўку сырадою, а ўвечары пад вокнамі хаты заляскатаў Пецькавы матацыкл. Матруна тады зьнямела, думала зноў біцца будуць, а калі выбегла з хаты, дык убачыла, што мальцы прыязна адно другому пасьміхаюцца і пляменьнік частуе вясковага бандзюка прывезенымі зь Ленінграду цыгарэтамі. "Хто будзе бочкі каціць — адразу паведамляй, — даляцеў да вушэй сіплы Пецькавы голас, — я хутка разьбяруся". Матруна пасьля таго перавяла дых, а пляменьнік скочыў на матацыкл і вярнуўся дахаты толькі на наступны дзень. Халімоніха апавядала — у Азярышча езьдзілі, у рэстаране гулялі, а потым у Кацькі Крываручкі, бойкай азярышчанскай разьвядзёнкі, начавалі.