— Пецю дваццаць гадочкаў усяго, а зблытаўся з трыццацігадовай,— сьлёзна пажалілася прыканцы размовы Халімоніха. — Далібог, паеду ў Азярышча і аблію тую шалахвостку варам.
З таго дня пляменьнік дзень да ночы гойсаў зь Пецькам на матацыкле і Матруна, пачуўшы на золку шалёнае матацыклетнае ляскатаньне, доўга потым не магла заснуць.
Учора, праўда, матацыкл сярод ночы не ляскатаў. Дзесьці а першай гадзіне рыпнулі весьніцы і па стоеным шорганьні падэшваў Матруна зразумела, што пляменьнік заявіўся не адзін. Звычайна Лёшка спаў на хаце, дзе ляжала леташняе сена, цяпер жа крокі суціхлі ля адрыны і кот Базыль, які ўзьнік на тле цёмна-шэрага вакна, доўга потым біў нягнуткім хвастом па падвоканьні.
Гадзіну, а можа і дзьве Матруна ляжала з шырока расплюшчанымі вачыма, слухала начныя зыкі і зьмежыла вочы толькі тады, як у прастакутніку прасьвятлелага вакна праплылі дзьве кудлатыя галавы і кот, бязгучна вякнуўшы, скочыў на падлогу. І адразу ж цяжкая, ліпучая замарач лягла на павекі і прысьніўся малады Каравайчык са стрэльбаю ў руках і яшчэ нехта — мяккі, хмельны, цёплы, чыё аблічча забылася да часу, і калі раніцою, падаіўшы карову, Матруна згадала сон, вочы яе паланіла пенная бель сырадою і адтуль, з глыбіні даёнкі, усплыла разьвітальная ўсьмешка таго самага немца.
...Зьвяздоха, цяжка аддзімаючыся, пайшла да весьніц, а паколькі карова мела звычай класьці ляпехі пасярод двара, гаспадыня рушыла сьледам, прыціскаючы да верху каровінага хваста палку-рагулю.
— Пагналі ўжо,— дакорліва выдыхнуў Канавальчык,— недзе ў Зарэччы рыкаюць, цяпер і не дагоніш,— за сьпінай суседавай па-блазенску голасна азвалася авечка: — М-м-еее...
Хаты іхныя стаялі наводшыбе і кожнай раніцы даводзілася гнаць Зьвяздоху і канавальчыкаву Машку — глумлівую, на дзіва галасістую авечку — да клюба, дзе зьбіраўся статак. На гэтым тыдні радоўку адбываў Канавальчык — таму стары псюк і крывіў гімору — маўляў, праспала, а мне цяпер даганяй статак, гані аж да Зарэчча, і Матруна, не ўзьнімаючы вачэй, ляснула палкай па халяве гумовага бота й голасна крыкнула:
— Пайшлі ў поле!
Зьвяздоха паважна ішла пасярод вуліцы, поруч бегла авечка, трэсла закручаным хвастом; хвост, здавалася, зьвінеў званочкам і галава поўнілася мілагучным звонам — як гэта заўсёды бывае зь недасыпу. Паганяючы скацінку, Матруна чухала пальцам то ў адным, то ў другім вусе, пару разоў страсянула галавою, а дайшоўшы да павароткі азірнулася і з палёгкай перавяла дых. Стары псюк, які звычайна любіў стаяць на дарозе і паглядаць ёй усьлед, гэтым разам падаўся да хаты.
Сорак гадоў, лічы, жывуць яны поруч, а ня горнецца душа да суседа... ня горнецца. Пасьля жончынай сьмерці Канавальчык увесь сьсівеў, схуднеў і галава ўехала ў плечы, але Матруна, як пачуе ягоны голас, так адразу і ўяўляе суседа высокім, маладым, кудлатым вахлаком, і шторазу пакутліва ўздыхае.
Шмат што ў жыцьці забылася, адляцела ў невараць, а тая, іх першая сустрэча, нібыта ўчора надарылася. Матруна нават запомніла колер ніткі, якой была зацыравана канавальчыкава пілётка. Пад час адступленьня — а калі ж яшчэ — з пілёткі выдралі зорку і рваную дзірку няўмела зацыравалі зялёнаю ніткай.
...Яны зь сястрой абіралі бульбу, калі на двары штосьці зашамацела і ў вакне цёмным ценем праплыла нечая вялізная, пазначаная руляй карабіну, постаць. Празь імгненьне ў прысенку цяжка затупалі, закерхалі і Соня, выпусьціўшы бульбіну, зьбялелымі вуснамі прашаптала: "Немцы!"
На парозе, аднак, паўстаў цыганаваты мужчына ў куртатым нямецкім шынялі і ў выцьвілай рускай пілётцы. Мужчына моўчкі кіўнуў, зьняў з плечука карабін, пачэрпнуў вады зь вядра і доўга піў, казелячы вокам на аголенае Соньчына калена.
— Дзе Таўпіла? — запытаўся, нарэшце, няпрошаны госьць, паставіўшы ў кут сваю пукалку.
Таўпіла жыў у хаце насупраць. Надоечы яго прызначылі вясковым старастам і Соня, зыркнуўшы ў кут, дрогкім голасам прамовіла:
— Сын ягоны ў Чырвонай Арміі.
— Ведаем,— буркнуў госьць, таргануў галавою, патрабуючы адказу на сваё пытаньне, а пачуўшы, што немцы пагналі Таўпілу пілаваць дровы, неяк адразу змарнеў, папрасіў пяток бульбін і пайшоў з хаты.
Праз тыдзень мужчына завітаў ізноў. І не адзін, а зь Міцькам Дзенісенкам — акружэнцам, які два гады жыў прымаком у суседняй вёсцы, а ўлетку 43-га, прыхапіўшы з сабой цэлы воз майна, падаўся ў лес. Гэтым разам госьця як падмянілі. Падлабуньваючыся да Міцькі Дзенісенкі, свайго камандзіра, ён загадаў сабраць вячэру, падзёр на бінты дзьве прасьціны, прырэзаў штыхом ярку — апошняе, што было ў гаспадарцы, — і пры гэтым шторазу пытаўся: "Дзе сястра?". Потым госьці пілі самагонку, якую выгнаў Таўпіла, а Соня той парой сядзела бяз духу ў адрыне: хавалася ад партызанскага камандзіра, які ўсё гэтыя два гады чапляўся да яе.