Выбрать главу

У час сваіх доўгіх прагулак у канцы дня капітан знаходзіўся ў стане абвостранай уражлівасці, блізкай да трызнення. Ён адчуваў сябе пакінутым на волю лёсу, адгароджаным ад людзей, і з ім заўсёды спадарожнічаў вобраз маладога салдата, нібыта нейкі хітры чароўны амулет, што носяць на сваіх грудзях вядзьмаркі. У гэты час капітана ахоплівала дзіўнае пачуццё. Хоць ён адчуваў сябе ізаляваным ад астатніх людзей, рэчы, што траплялі яму на вочы ў час прагулак, набывалі неапраўдана вялікае значэнне. Нават самыя звычайныя прадметы, здавалася, мелі нейкі таямнічы ўплыў на яго лёс. Калі, здаралася, ён заўважаў вераб’я ў канаве, то надоўга спыняўся, захоплены такім звычайным відовішчам. На нейкі час ён страціў простую здольнасць да інстынктыўнай класіфікацыі розных уражанняў згодна з іх вартасцямі. Аднойчы ён быў сведкам таго, як грузавік урэзаўся ў легкавую машыну. Але гэта жахлівая аварыя ўразіла яго не больш, чым трапятанне ад ветру шматка газеты.

Капітан даўно не звязваў сваіх адносін дарадавога Уільямса з нянавісцю. Ён таксама ўжо больш не спрабаваў знайсці тлумачэнне свайму пачуццю. Капітан не думаў пра салдата катэгорыямі любові ці нянавісці; адзінае, што ён усведамляў, дык гэта непераадольнае жаданне знішчыць перашкоду. Калі яшчэ здалёк ён бачыў салдата на лаўцы перад казармай, яму хацелася накрычаць на яго, стукнуць кулаком па твары, дамагчыся тым самым якой-небудзь рэакцыі салдата на абразу. Мінула амаль два гады пасля першай сустрэчы капітана з радавым Уільямсам. Больш як месяц прайшло з таго часу, як салдата накіравалі на расчыстку лесу. I за ўвесь гэты час яны сказалі адзін аднаму не больш за дзесятак слоў.

Дванаццатага лістапада, пасля абеду, капітан, як заўсёды, выйшаў на прагулку. Гэты дзень быў вельмі цяжкі. Раніцай, калі ён стаяў каля дошкі ў пакоі заняткаў, тлумачачы задачу па тактыцы, з ім здарыўся невядома чаму прыступ амнезіі. На сярэдзіне фразы ў яго раптам адключылася памяць. Ён не толькі не мог успомніць хоць адно слова з падрыхтаванай лекцыі, але нават перастаў пазнаваць твары афіцэраў, якія сядзелі ў пакоі і якім ён чытаў тую лекцыю. У яго памяці заставаўся вельмі выразны воблік радавога Уільямса — і больш нічога. Некалькі хвілін ён стаяў моўчкі, усё яшчэ трымаючы ў руцэ крэйду. Потым ачуўся і аб’явіў, што заняткі скончаныя. На шчасце, гэта было перад самым канцом лекцыі.

Капітан напружанай хадой крочыў па тратуары адной з вуліц, што вяла да казармы. Надвор’е ў той дзень было незвычайнае. Над галавой плылі змрочныя навальнічныя хмары. Але бліжэй да гарызонту неба заставалася чыстае і сонца асвятляла яго сваім мяккім ззяннем. Капітан махаў рукамі, нібы яны не згіналіся ў локцях, і не падымаў вачэй ад сваіх вайсковых штаноў і начышчаных да бляску вузкіх чаравікаў. Ён падняў галаву, толькі калі дайшоў да лаўкі, на якой сядзеў радавы Уільямс, і, затрымаўшы на некалькі хвілін свой позірк на салдату, падышоў да яго. Той паволі стаў у стойку «смірна».

— Радавы Уільямс,— звярнуўся да яго капітан.

Салдат чакаў далейшай каманды, але капітан маўчаў. Ён хацеў зрабіць салдату вымову за парушэнне правілаў нашэння формы. Калі ён падыходзіў, яму здалося, што ў радавога Уільямса няправільна зашпілены мундзір. На першы погляд здавалася, што салдат было брудна, а неахайнасць Сузі было цяжка апісаць нейкі важны элемент сваёй формы. Але апынуўшыся твар у твар з салдатам, капітан не знайшоў ніякіх падстаў для крытыкі. Памылковае ўяўленне пра цывільную расхлябанасць стваралася ад фігуры салдата, а не ў выніку парушэння вайсковага статуту. Зноў капітан моўчкі, нібы папярхнуўшыся, застыў перад салдатам. Праз яго сэрца прайшла доўгая тырада, поўная праклёнаў, прызнанняў у любові, модлаў і абраз. Але, нарэшце, ён павярнуўся, так і не сказаўшы ні слова.

Дождж, які збіраўся ўжо даўно, напаткаў капітана амаль каля самага дома. Гэта быў ужо ціхі зімовы дождж — пачаўся ён з грукатам летняй навальніцы. Калі ўпалі першыя кроплі, капітану заставалася да дому не больш як дваццаць метраў. Ён мог прабегчы гэтую кароткую адлегласць і своечасова апынуцца пад дахам. Але ён па-ранейшаму ледзь цягнуў ногі і не пайшоў хутчэй нават тады, як яго прамачылі да ніткі струмені ледзяной вады. Калі ён адчыніў дзверы ў дом, вочы яго гарэлі і ён дрыжаў усім целам.