У вітальні яго чакала Фёкла. «Я ж вам казала...» - пачала яна... і нечакана кінулася яму на шыю, пачала плакаць, цалаваць, шаптаць са слязьмі і пацалункамі, што ніколі не кахала Някрасава, гэтага махляра, нягодніка, п’янтоса і бабніка, а ўсё жыццё чакала яго, Сяўко, і за Някрасава яна пайшла, бо той напісаў вершы пра беларуса, з якім яе - пра што яна ведала, у яе сястра варажбіткай была! - звядзе некалі лёс, і вось яны нарэшце сустрэліся, але позна... «Позна!» - крыкнула, закаціўшы вочы, худая, змораная жанчына, якую прыняў Сяўко за сядзелку Кашына, а яна аказалася ці то жонкай, ці то ўдавой Някрасава, якога не кахала, чакала ўсё жыццё Сяўко, павісла на ягонай шыі - і раптам пачала вяла спаўзаць, бялець на вачах; Сяўко падумаў, што ў яе прыпадак, паклаў на падлогу, кінуўся на кухню па ваду, вярнуўся, схіліўся над гэтай дзіўнай жанчынай, прыпадняў яе, каб даць папіць, а яна не дыхае...
Сканала!..
Сяўко прыйшоў сюды, бо тут, у гэтай кватэры, павінен быў памерці Кашын, а памерла Фёкла... Вось як яно так?.. Гэтай жанчыны, якая, памёршы, не выглядала ні худой, ні зморанай, а зусім нішто сабе, не стала яшчэ ў пазамінулым стагоддзі - дык як яна магла памерці цяпер? Ніяк не магла... Але ўсё адно трэба выклікаць “хуткую”, бо, можа, Фёкла не зусім памерла, міліцыю клікаць - во карціна ў перыяд апошніх песень!..
Сяўко ўзяў карціну, пераступіў цераз Фёклу, якая ляжала на падлозе ўпоперак вітальні, адчыніў і зачыніў за сабой дзверы. 3 хвіліну ён хістаўся, намагаючыся ўцяміць, дзе ён толькі што быў, і што там, дзе ён быў, з ім адбылося?.. Так і не ўцяміўшы, выраўняўся і асцярожна пачаў спускацца па лесвіцы.
На лесвічнай пляцоўцы паміж другім і першым паверхамі стаяў барадаты мужык з пакункам, абгорнутым газетамі і перавязаным шпагатам.
- Прабачце, на хвілінку... У вас вось гэта, - кіўнуў ён на карціну, - падробка. Я не хачу, каб вы на катаргу пайшлі.
Мужык з пакункам стаяў так, што не прайсці, і Сяўко прыпыніўся.
- А вы хто?
Мужык падцягнуўся.
- Дазвольце адрэкамендавацца: Крамской Іван Аляксеевіч. Мастак. Так-так, мастак, - заспяшаўся ён, убачыўшы, што Сяўко шукае спосабу абмінуць яго. - Аўтар карціны, копія якой у вас у руках. - І падсунуў да Сяўко пакунак. - Я прапаную вам арыгінал.
- У нас няма катаргі, у нас хімія, - паспрабаваў Сяўко ўсё ж абысці мужыка, відавочна ненармальнага ці алкаша, які недзе нешта скраў і спрабуе скрадзенае прадаць, каб пахмяліцца, а той пачаў здзіраць з пакунка газеты.
- Вам гэта больш, значна больш спадабаецца! І жонцы вашай глянецца, мяркую...
Ён садраў газеты - і Сяўко ўбачыў сябе. Не аднаго сябе, бо на карціне - а гэта была карціна - былі яшчэ іншыя людзі, але найперш Сяўко ўбачыў самога сябе. Ён нахіліўся, каб лепей сябе разгледзець, і прачытаў пад карцінай надпіс...
Карціна называлася: «А. Міцкевіч, А. Дабралюбаў, В. Бялінскі і А. М. Сяўко каля ложа М. А. Някрасава ў перыяд «Апошніх песень».
У Сяўко ажно галава закружылася... Во гэта кампанія! Гэта вам не праектны інстытут, не пяцёра маставікоў!
- А як вы... скуль вы... - пачаў ён падбіраць словы, каб спытаць вялікага рускага мастака, якога ледзь не прыняў за алкаша, за злодзея, скуль жа той ведаў столькі гадоў назад, што Сяўко пазнаёміцца з Міцкевічам, Дабралюбавым, Бялінскім і будзе гуляць з імі ў карты каля ложа Някрасава, а вялікі рускі мастак угадаў ягонае пытанне:
- Прадбачыў.
Во гэта геній! А Бялінскі: кампазіцыя, кампазіцыя...
- І што цяпер... як... - зноў замямліў Сяўко, любуючыся сабой на зэдліку паміж Міцкевічам і Дабралюбавым каля ложа Някрасава, у галаве якога стаяў, бо не меў на што сесці, не на столік жа сядаць, Бялінскі (стаіць Бялінскі!), і геніяльны рускі мастак зноўку ўсё ўгадаў:
- Ды ніяк. Забірайце. І прывітанне вашай жонцы... Прыемная ва ўсіх адносінах дама, я з ёй у Маскве сустракаўся.
Во як! Усё ж Алёна была ў Маскве, а не ў Піцеры!.. І цягалася з гэтым...
- Чаму цягалася?.. - не спадабалася тое, як падумаў Сяўко пра жонку, мастаку Крамскому. - Мы з ёй міла бавілі час. Яна... як бы гэта вас не пакрыўдзіць... яна казала, што ніколі вас не кахала, усё жыццё чакала мяне. Вельмі шкадавала, што я памёр.
Гульнула! Ды яшчэ з нябожчыкам! Ну, Алёна! Усё ёй бары-бэры!..
- Добра, - прысланіў Сяўко да парэнчаў копію. - Мяняемся, калі так.
Ён узяў арыгінал і, нават дзякуй не сказаўшы мастаку І. А. Крамскому, які, чакаючы падзякі, прыўзняў капялюш, выйшаў на вуліцу.
Ісці было няпроста. Калі спрабаваў несці карціну спераду, рама балюча біла па галёнках, ззаду - па лытках. Збоку адной рукой не ўтрымаць, дзвюма - спіну перакручвала... І раптам Сяўко здалося, што ў каторы раз, не толькі сёння, а ўчора і заўчора, тыдзень, месяц, год і дваццаць гадоў таму, ад самага дня народзінаў ён цягаецца з гэтай непатрэбнай яму карцінай, якая б’е і б’е па галёнках і лытках - і не можа яе выкінуць, бо некалі яна каштавала 130 рублёў, а цяпер ён на ёй намаляваны разам з Някрасавым. І што з таго?.. Ну хоць бы 1300 рублёў яна каштавала, а ён быў намаляваны на ёй хоць з Папам Рымскім - што з таго? Нічога. Папа - гэта Папа, 1300 рублёў - гэта 1300 рублёў, а ён, Сяўко, - гэта ён, Сяўко. І яго самога значна болей без Папы і карціны, бо яны сцягваюць увагу з яго на сябе - вунь усе разявакі на вуліцы на карціну зыркаюць, а не на таго, хто яе нясе. І нават без 1300 рублёў яго болей, бо, калі ён мае 1300 рублёў, дык выходзіць, ці ва ўсялякім выпадку ўсе гэтак думаюць, што столькі ён і каштуе, а чаго ён насамрэч варты - хто ведае? Ніхто не ведае і ведаць не хоча, бо ўсім гэта - бары-бэры!..