Пад'язджаюць кавалькады машын, шлюбныя карагоды. Малодухі ў начосах, цокаючы высокімі абцасамі, у белых вэлюмах і сукенках нясуць кветкі, каб пакласці іх пад помнікам-маўзалеем. Помнік гэты - балючы след савецкага сіндрому «адказнасці» за грамадскую справядлівасць у свеце. Але найбольш уражвае прывязанасць да традыцыі ўскладвання кветак да помнікаў. У нас у Польшчы гэтага няма. Ну, хіба што маладыя едуць на могліцы аддаць пашану нябожчыку бацьку ці маці. А тут у карагодзе вайсковых учтаў жанчына робіцца падданай рытуалу ваенных завядзёнак. Дакляруе свой удзел у чыста мужчынскім вайсковым жыцці, беручы за яго адказнасць і на сябе.
Узгадалася ашмянская гісторыя, расказаная мне кімсьці ў Менску. Тамтэйшы ксёндз угаворваў маладых, каб замест да помніка «адзінага сапраўднага абаронцы айчыны» ездзілі на цвінтар. Калі ўжо ім мусова недзе пакласці тыя кветкі. Бо гэта ж не каталіцкая традыцыя. Праз некалькі тыдняў яго выклікалі ў гарадскую ўстанову і параілі не соваць носа ў дзяржаўнае проса. Відаць, уладам забалела, што можна ставіць пытальнік пад шмат якімі фігурацыямі іх ідэалагічнай рыторыкі. У доўгай размове з чыноўнікам ксёндз патлумачыў, што хрысціянін не можа аддаваць пашаны помнікам. А гэты помнік у цэнтры Ашмянаў не звязаны з ніякай смерцю, ці месцам пахавання. Праз некалькі тыдняў яго зноў выклікалі, і той самы прадстаўнік улады ветлівенька пытаецца ў яго, а што айцец пробашч сказаў бы, калі б яны перанеслі людскія шчэнты з вайсковых могілак пад помнік. Ксёндз адрэагаваў толькі шакіраванай мінай і пакінуў справу без адназначнага адказу.
Якое ж было ягонае здзіўленне, калі ў першых днях верасня неспадзявана атрымаў запрашэнне на пасвячэнне адноўленага помніка савецкаму салдату. Улады пастараліся звыш меры пра новы ідэалагічны падмурак. Выкапалі нейкія парэшткі з вайсковых магілаў на цвінтары, арганізавалі ўрачысты мітынг пад помнікам, на які сагналі ўсе навакольныя школы і некалькі таксама амаль ужо мёртвых прамысловых прадпрыемстваў. На ўрачыстасці сказалі некалькі важных патрыятычных прамоваў, а запрошаны праваслаўны «бацюшка» пакрапіў усё свянцонай вадой. Ксёндз не прыйшоў на ўрачыстасць, бо, як казаў пазней, не меў пэўнасці, чые парэшткі былі перанесены пад помнік, і ці напэўна тыя мёртвыя хацелі б адыгрываць ролю ідэалагічнага экспаната пад савецкім помнікам. А раптам гэта пахаваны партызаны-АКоўцы?
У Траецкім прадмесці я рашыла зайсці ў рэстаран, але ён быў зачынены на абед. Тады пайшла далей да цэнтра ўздоўж Нямігі да бліжэйшага бара, каб неяк знейтралізаваць сілу выпітага піва. Зайшла ў невялікую італьянскую кавяраньку «Grip». Заказала ў бары каву з экспрэса і тады пачула за плячыма выбух рогату.
Яна з Дзімам у куце залы. На крэсле побач гітара. Дзіма, жэстыкулюючы ў паветры далонямі, нешта ёй тлумачыць. Яна згледзела мяне, але не хочучы перапыняць Дзімаў расказ, махае мне рукамі, каб я падсела. Я падышла з філіжанкай. Павесіла сумачку на крэсла, пацалавалася з ёю, падала руку Дзіму. Холад. Чаму ўсё гэта мяне аж так мітрэнжыць? Ува мне зноў падымалася хваля той незразумелай мне самой злосці.
Дзіма тлумачыць ёй, на чым грунтуюцца фінансавыя піраміды, - як набіваюцца людзі ў бутэльку. Прапанаваў, каб мы пайшлі на сустрэчу з «Еnergy Club». Я ўся ў маўчанні сачу за яго паэтычнай лекцыяй па эканоміцы.
Я згадзілася пайсці з імі толькі з прычыны яе позірку, якім яна мяне адарыла ў гэты момант.
XXXІ
Дзіма павёў нас з кавярні па лесвіцы ўгору ў будынак нейкага політэхнічнага інстытута. Савецкую цудоту аб'екта мела падкрэсліць велізарная зашклёная вітрына каля ўваходу з экспазіцыяй вялікіх павыгінаных і пажоўклых фотаздымкаў выдатных і галоўных інжынераў, якія, мусіць, да нядаўняга, расчэрчвалі на сваіх пульманах будучыя мадэлі рухавікоў для грузавых аўтамабіляў, трактараў, танкаў а можа, і касмічных караблёў. Частка гэтых інжынераў у памятых пінжаках да сёння цягаюцца з партфелямі на працу. Дастаюць, нябось, загорнуты ў газету сняданак і, сёрбаючы з кубка гарбату, азіраюць шэрыя сціжмы маладых людзей, што сноўдаюцца па будынку, шмат памяшканняў у якім здадзена ў арэнду фірмам, натарыятам, крамам і пад аптовыя склады.