Дзіма слухаў, рот раззявіўшы, яна са злосцю. У Дзіме нарастала пачуццё палёгкі, і яна гэта заўважыла. Ён мог нарэшце паглядзець спакойна і сказаць ёй - сама бачыш, усе былі замазаныя. Мае бацькі - гэта савецкія салдаты, расейскія акупанты, а Ты, куды якая мне патрыётка, паглядзі на гісторыю сваіх найбліжэйшых.
Яе шалёная ятра раптам як бы зацвярдзела. Яна глядзела на бацьку з усё большай нянавісцю. Чаму не разлічыліся з той мінуўшчынай, чаму не сказалі ёй, чаму маўчалі? Чаму ўсім гэтым быў замазаны яе дзед, які так пяшчотна гугулькаў з ёю ў дзяцінстве і чукаў на каленях? Яна памятае ягоныя вочы, якія ледзь не да самай яго смерці былі поўныя волі да жыцця, хоць спаралізаванае цела яго на ложку адмаўлялася слухацца і не выконвала ўжо многіх функцый. Палкія вочы замоўклага і знерухомелага ў пасцелі былога спраўнага ката. А можа, ён і не быў катам? Можа, толькі працаваў у нейкім тэхнічным аддзеле, выпісваў накладныя на машыны, рыхтаваў дакументы. Слабое суцяшэнне. Шалёная і са слязьмі на вачах выскачыла яна з памяшкання. Плакала па дарозе да аўтобуса і ў аўтобусе, у трамваі, у метро, а яшчэ больш на лесвіцы да сваёй кватэры, калі мерны стукат ботаў і водгалас гранітных прыступак давялі яе да поўнай знямогі.
У бальнічным калідоры п'ем гарбату. Яе вочы ў слязах. Цёплы дотык далоні. Не магу зразумець яе гневу на Дзіму і нянавісці да гэтага дзіцяці, якое магло нарадзіцца. Нешта ў гэтым цёмнае, змрочнае. Поўнае пытанняў і прыхаваных эмоцый. Насычэнне агрэсіяй і страхам. Страх. Адвага. Подласць. Вольная воля.
Сама не ведаю, як бы я зрабіла на яе месцы.
З Дзімам яна рассталася на другі дзень, бразнуўшы дзвярыма ў яго перад носам, калі ён хацеў увайсці да яе і спрабаваў зачапіцца размовай. Гэтая іранічная ўсмешачка ў куточках ягоных вуснаў. Ён усё высвятляў, быў як злы праваднік на доўгую дарогу ў няпэўную будучыню.
Вось табе й маеш той выбар. Цяпер альбо цэлы наступны раздзел жыцця расклеіць цябе і размажа. І больш не вылезеш з гаўна. Ляснула дзвярыма і не ўпусціла яго. Два дні не выходзіла з пакоя, не адказвала на званкі. На трэці дзень паехала да знаёмай у раддом, ды так у бальніцы і засталася.
XXXVIII
XXXІX
Прайшлі вакацыі. Я не бачыла яе цэлых тры месяцы. Прабыванне ў краіне і ўсё большая сувязь з Маркам адсунулі маё захапленне яе асобай. У ліпені я два месяцы была ў гарах. Лежачы на траве каля Мураванца, я пасылала ёй гарачыя сонечныя думкі. Я выграбала з сябе тугу па ёй цёплай усмешкай, парывістымі рухамі і голасам, які страсна даносіў мне самыя новыя перажыванні. І бадай што, многае з гэтага засталося, бо я так моцна хацела, каб ты была каля мяне. Але ж гэта трывала толькі імгненне, адзін з многіх промняў. І агарнула мяне думка, што такія пачуцці праходзяць, як дзіцячая хвароба. Хоць я і не ведаю, ці ўсё тое ўва мне ўжо астыла. Бо найважнейшае ў такім трыванні - гэта прысутнасць. А яна замоўкла. Замкнулася. Як бы хацела забяспечыць сабе вакацыі без маёй, магчыма, занадта назойлівай прысутнасці. Напісала ёй дзве паштоўкі і ліст. Нічога. Ціша. Я патэлефанавала толькі ў Менск, каб праверыць, ці нічога ёй не трэба. Сядзіць, чытае кніжкі, слухае музыку і амаль не паказваецца на белы свет.
У кастрычніку я толькі вярнулася, каб завяршыць у Менску свае справы, і з пачаткам лістапада мушу быць у Кракаве, дзе мяне чакае стаўка ў вучэбнай установе і праца ў адной рэдакцыі літаратурнага часопіса.
Калі я наведала яе - традыцыйна з бутэлькай чырвонага віна, - яна прыняла мяне сардэчна, але гутарка не клеілася. У яе былі білеты ў філармонію. Мы рашылі ісці пеша праз азалочаны восеньскі парк над каналам. Усю дарогу маўчалі. Яна час ад часу падбірала з-пад дрэваў лепшае лісце. Склала каляровы букет і дала мне яго паглядзець, сунуўшы ледзь не ў вочы, але ў самую сярэдзіну майго жыцця, маіх думак. Мы абняліся.
У зале філармоніі холад. Музыканты, сумныя і без энергіі, якая, увогуле, проста неабходная, каб пераканаўча расказаць нешта сваімі інструментамі. Усе, пэўна, толькі мараць пра нейкія кантракты і заробкі заграніцай. А тут толькі смутак і прыгнечанасць, падмацаваныя пасля вяртання з паспяховых гастроляў, дзесь далёка ў Амерыцы, Францыі ці Аўстрыі.