Пачаўшы ў маі 1656 г. перамовы аб міры з Польшчай, Масква аб’явіла вайну Швецыі, і яе войскі, паспяхова рухаючыся, у жніўні 1656 г. аблажылі Рыгу. Спадзеючыся канчаткова замацаваць за сабою Беларусь і маючы на мэце перацягнуць на свой бок шляхту і магнатаў, Масква пачала гарантаваць ім захаванне іх ранейшых правоў і прывілеяў, а за службу ў царскай арміі даваць і новыя маёнткі.
Перамовы аб міры паўнамоцных паслоў Расіі і Польшчы пачаліся ўжніўні 1656 г. у Вільні. У гэты час ужо рэзка змяніліся справы на вайне. Руская армія, не змогшы ўзяць Рыгу і атрымаўшы тут паражэнне ад шведаў, вымушана была адступіць да Полацка. Значна лепшыя абставіны склаліся ў Польшчы. Там узнялася народная барацьба супроць шведскіх акупантаў, і яны цярпелі паражэнне. Усё гэта паўплывала і на ход перамоваў. Калі пазіцыі рускіх паслоў слабелі, то польскіх мацнелі. Так, апошнія і слухаць не хацелі аб выбранні Аляксея Міхайлавіча каралём Рэчы Паспалітай пасля смерці Яна Казіміра. Гэта і з'явілася прычынай таго, што замест міру было заключана ў кастрычніку 1656 г. толькі перамір’е. Абодва бакі абавязваліся і далей весці сумесную вайну супроць Швецыі.
Варта асаблівай увагі тое, што маскоўскі бок у віленскіх перамовах асабліва настойваў на скасаванні царкоўнай уніі. I гэта зразумела. Маскоўская агрэсія на BKЛ, як правіла, праходзіла пад знакам вызвалення яго адзінавернага праваслаўнага насельніцтва ад прыгнёту спачатку нібыта літоўска-язычніцкіх князёў, а пасля польска-каталіцкіх каралёў. Аднак зараз, калі пераважная колькасць праваслаўных стала уніятамі, якія падначальваліся рымскаму папу, гэта падстава для маскоўскіх «вызваліцеляў» адпадала, і таму яны так дамагаліся адмены уніі. I толькі дзякуючы настойлівасці з боку Рэчы Паспалітай, гэта ўмова не была ўнесена ў Віленскае пагадненне.
К гэтаму часу пачала траціць сваё значэнне і Кейданская унія. Адной з прычын гэтага было тое, што вялікая колькасць магнатаў і шляхты не прызнала яе і па-ранейшаму лічыла сябе падданымі караля Яна Казіміра, што і ўнесла раскол ў малазначнае войска BKЛ. Мела значэнне і тое, што Я. Радзівіл — галоўны ініцыятар Кейданскай уніі, прыйшоўшы са сваім войскам у Падляшша, быў абложаны П. Сапегам у Тыкоціне, дзе ў самым канцы 1655 г. і памёр (па некаторых звестках быў атручаны, што верагодна). Пасады вялікага гетмана BKЛ і віленскага ваяводы займае яго найбольшы праціўнік П. Сапега, што азначала канчатковую перамогу прапольскай арыентацыі ў вярхах BKЛ і аднаўленне Люблінскай уніі.
Прычына спынення Кейданскай уніі крыецца і ў адносінах да яе са шведскага боку, які не лічыўся з яе ўмовамі, ігнаруючы іх. Частыя рабаўніцкія адносіны шведскага войска да насельніцтва ВКЛ выклікалі нянавісць да яго і нават прывялі Жамойць да паўстання. 3 адыходам шведскага войска з тэрыторыі ВКЛ у Інфлянты ў красавіку 1656 г. фактычна азначала, што Кейданская унія перастала існаваць. Яе заключэнне са Швецыяй, як і ранейшыя уніі з Польшчай, было вынікам выключна цяжкага знешняга становішча BKЛ. Не могучы змагацца з усімі сваімі ворагамі адначасова, што магло б прывесці да канчатковай пагібелі дзяржавы, ВКЛ вымушана было ісці на саюз з адным са сваіх суседзяў. Гэтым яно забяспечвала сабе далейшае існаванне, праўда, абмяжоўваючы свой суверэнітэт. Прычынай непрацягласці існавання уніі са Швецыяй было і тое, што апошняя непасрэдна не межавалася з ВКЛ, як Польшча. Толькі наяўнасць шведскага войска на тэрыторыі ВКЛ і магла забяспечваць унію з ёй. Аднак у выніку сваіх няўдач Швецыя вымушана была вывесці свае войскі з тэрыторыі ВКЛ, што і прывяло да спынення Кейданскай уніі.
ВАЙНА ЗНОЎ РУСКАПОЛЬСКАЯ
Заключэнне перамір’я з Польшчай дало магчымасць Маскве больш надзейна замацоўваць сваю ўладу над Беларуссю, якая была поўнасцю акупавана царскімі войскамі. Аднак тут з асаблівай яскравасцю выявіліся супярэчнасці паміж Масквой і ўкраінскімі казакамі, на чале якіх пасля гібелі I. Залатарэнкі стаў Іван Нячай, адзін з самых прыбліжаных і ўплывовых асоб, што акружалі Б. Хмяльніцкага, зяцем якога ён быў. Выяўляючы інтарэсы казацкай старшыны, што імкнулася ў мэтах свайго ўзбагачэння завалодаць землямі Беларусі, дзе ім, на іх думку, спакойней было б панаваць, I. Нячай, умацаваўшыся ў Чавускім павеце, не пажадаў аддаваць гэту тэрыторыю ў падначаленне маскоўскага ваяводы, а пасля стаў пашыраць сваю ўладу на Магілёўскі, Капыльскі і Мсціслаўскі паветы. Цікава адзначыць, што, калі раней Нячай называў сябе «палкоўнікам Чавускім», то зараз яго тытулам стаў «палкоўнік беларускі». I гэта вельмі паказальна, бо сведчыць, наколькі назва «Беларусь» замацавалася тады за ўсходам нашай краіны. Мы ведаем, што «палкоўнікам беларускім» называў сябе К. Паклонскі. Але калі ў адносінах да яго гэта назва была сапраўднай, то для I. Нячая яна з’яўлялася фальшывым прыкрыццём, бо ён не змагаўся за незалежнасць Беларусі, як К. Паклонскі, а імкнуўся падначаліць яе казацкай старшыне.
Дзеянні I. Нячая не маглі не выклікаць незадаволенасці Масквы, якая лічыла Беларусь сваім уладаннем, што падкрэслівалася ўнясеннем у тытул Аляксея Міхайлавіча «Белай Русі». Таму Масква запатрабавала ад Б. Хмяльніцкага вываду казакоў з Беларусі, але пасля абмежавалася дазволам размяшчэння казакоў I. Нячая толькі ў Чавускім павеце. Але гэта не закрэсліла ранейшых намераў I. Нячая. Ён толькі змяніў спосаб дзеянняў, накіраваўшы іх супроць магнатаў і шляхты, якім царскім урадам была вернута іх маёмасць і ўсе іх прывілеі. Менавіта ў асобе магнатаў і шляхты I. Нячай і бачыў сапраўдных уладароў Беларусі. А на гэта тут і прэтэндавала казацкая старшына і тым самым разглядала іх як сваіх сапернікаў, супроць якіх найперш і трэба весці барацьбу.
Не могучы адкрыта выступіць супроць мясцовых феадалаў, бо гэта б выклікала незадаволенасць цара, якому яны прысягнулі, I. Нячай інспіраваў сялянскія паўстанні супроць іх, тым самым звальваючы ўсю віну за расправу над імі на сялян. Каб яшчэ гэта было больш пераканаўча, на чале сялянскіх атрадаў, што таксама называліся «казацкімі», ставіліся мясцовыя жыхары. Такімі сотнікамі, як іх называлі, былі Дзяніс Мурашка на Ігуменшчыне, Сапрыка на Талачыншчыне, Слізкі і Паўкасцельскі на Шклоўшчыне і інш. Менавіта ў гэты час з асаблівай яскравасцю выявілася сапраўдная сутнасць паўстанняў беларускіх сялян супроць сваіх феадалаў. Як правіла, яны з’яўляліся вынікам падбухторвання з боку казацкай старшыны, для якой гэта было адным са спосабаў падначалення сабе Беларусі.
Трэба зазначыць, што ў той час асаблівых супярэчнасцяў паміж беларускімі сялянамі і феадаламі не было. Тады ўжо закончылася аграрная рэфома, якая ўвайшла ў гісторыю як «Валочная памера» (ці «Устава на валокі»), паводле якой былі вельмі дакладна ўрэгуляваны адносіны паміж сялянамі і феадаламі. I гэтыя ўстанаўленні, як правіла, выконваліся з двух бакоў. I таму ў беларускіх сялян не было падстаў для паўстанняў, бо калі і з’яўляліся якія супярэчнасці, то яны вырашаліся ў судовых інстанцыях, а не ў паўстаннях.
Як у свой час Віленскае перамір’е 1656 г. ператварыла руска-польскую вайну ў руска-шведскую, так заключэнне ў 1658 г. «Гадзяцкага дагавору» ператварыла руска-шведскую вайну зноў у руска-польскую. Рэч у тым, што пасля смерці Б. Хмяльніцкага яго гетманскае месца заняў I. Выгоўскі. I ён, у адрозненне ад свайго папярэдніка, які аб’яднаў Украіну з Расіяй, пачаў праводзіць палітыку аб’яднання з Польшчай, што і было здзейснена ў выніку падпісання згаданага дагавора.
Цікава адзначыць, што I. Выгоўскі, перайшоўшы на бок Рэчы Паспалітай, утварыў у складзе яе княства, у якое ўваходзілі цэнтральныя ўкраінскія землі на чале з Кіевам, і гэта княства ён назваў «Рускім». Менавіта гэтыя мясцовасці ў старажытныя часы і называліся Руссю, што яшчэ памяталася, як мы бачым, у XVII ст. Адсюль становіцца зразумелым, чаму, калі са складу ВКЛ у выніку Люблінскай уніі выйшлі ўкраінскія землі, з яго назвы выпала назва «Рускае» і яно стала называцца Літоўскім і Жамойцкім.