Але галоўная праблема — ня ўзроставая неадпаведнасьць дэфініцыі. У якой парадыгме існуе гэтае новае для вучняў паняцьце? Як грамадзянская нацыя стасуецца зь нейкімі іншымі відамі нацыі, з этнасам? Ці да зьяўленьня Рэспублікі Беларусі была нацыя беларусаў? Калі яна сфармавалася? Такое ўражаньне, што аўтары кнігі мелі наказ наколькі мага зацямніць гэтую тэму.
Тэрмін „нацыяналізм, -стычны“ ўжываецца, але яго азначэньня няма ані ў тэксьце, ані ў даведачным слоўнічку. Тое самае з тэрмінам „капіталістычныя краіны“. З кантэксту апошняга вынікае толькі, што „нам“ тыя краіны чужыя і варожыя.
Але самае нечаканае для мяне было тое, што не тлумачыцца і тэрмін „сацыялізм“, хоць прыметнік „сацыялістычны“ ужыты ў кнізе 55 разоў — у дачыненьні як да традыцыйных сацыялістаў, лёс якіх быў трагічны, так і да савецкага ладу ды інстытуцыяў камуністычнага рэжыму. Дэфініцыі няма, аб’ектывісцкай дыстанцыі няма, у выніку вучань толькі выносіць з тэксту цьмянае адчуваньне, што „сацыялістычны“ — гэта правільны, „наш“.
Азначэньне „камунізму“ акурат ёсьць. Гэта, маўляў, найвышэйшая ступень развіцця грамадства, для якой характэрныя грамадская ўласнасць, роўнасць людзей, сацыяльная справядлівасць, народаўладдзе, гуманізм. Вось такая машына часу — але нашто яна, калі маем падручнік Сікорскага... Ізноў жа — ані слова пра тое, што камуністычная ідэя — плён візіянэрства канкрэтных філёзафаў ды ідэалягічная зброя адпаведных палітычных групаў, што яна нідзе і ніколі не знайшла пацьверджаньня ў практыцы, наадварот — камуністычныя экспэрымэнты над людзьмі прывялі да адной з самых жахлівых трагедыяў у гісторыі чалавецтва, якую перажыў і беларускі народ. Ці аўтары сапраўды спадзяюцца, што сярод вучняў ня знойдзецца нікога, у чыёй сям’і памятаюць рэпрэсіі, вызнаюць іншыя сыстэмы каштоўнасьцяў ды проста ўмеюць думаць?
Знайшоў у кнізе месца і выраз „дэмакратычны цэнтралізм“ як эўфэмізм для вэртыкальнага дыктату ўнутры камуністычнай партыі — зноў жа без тлумачэньняў. Таксама ў традыцыях чырвона-салатавай „Гісторыі КПСС“. А дэфініцыя сыстэмы, якая быццам бы ўвасобленая ў наш час, —
Сацыяльна арыентаваная эканоміка ўяўляе сабой мадэль эканамічнага развіцця, пры якой суіснуюць дзяржаўны і прыватны сектары эканомікі, а дзяржава адыгрывае вызначальную ролю ў рэгуляванні эканамічных працэсаў і фарміраванні ўмоў для забеспячэння патрэб насельніцтва, —
жыва нагадвае доўгія, цьмяныя, незапамінальныя азначэньні зь іншай тоўстай кнігі, „Палітэканоміі сацыялізму“.
Мяне зацікавіла частата ўжываньня нетэрміналягічнага слова рэжым у значэньні ‘недэмакратычны лад’. Улада Пілсудзкага завецца рэжымам двойчы, „першыя немцы“ адзін раз, нацысцкая акупацыя 7 разоў, сталінскі лад называюць рэжымам 4 разы. Пра ленінскі, пасьлясталінскі час і пэрыяд пасьля 1996 году апавядаюць бяз слова рэжым.
Міты. Фэйкі
Ілюструючы атмасфэру 2-й усясьветнай вайны, аўтары зьвярнуліся да „ліста Каці Сусанінай“. Я раней яго ня ведаў і зачапіўся вокам за дзіўныя моманты. Лёзна ня „горад“, а мястэчка, нават цяпер яно „г. п.“. Нямецкі барон-лятыфундыст з францускім прозьвішчам Шарлэн у габрэйскім мястэчку? Бароны маглі вяртацца ў Латвію і Эстонію, але які барон у Беларусі, прычым на тэрыторыі, якая ўваходзіла ў нямецкую франтавую зону і дзе сельскагаспадарчыя пастаўкі забясьпечвалі армейскія каманды? Прозьвішча Сусанін мне не ўдалося адшукаць як аўтахтоннага для Лёзна і раёну. Мова (арыгінал ліста па-расейску) дзіўная для 15-гадовай дзяўчынкі, якая вырасла ў Беларусі: „папенька“, „родная сторонушка“, „дровяной сарай“, „горничная“, „быть втоптанной в проклятую немецкую землю“... Ну і прыпісаны крывёю постскрыптум „за Сталіна“ (у падручніку яго няма). Мала гэта ўсё падобна і сытуацыйна, і зьместам, і мовай да рэальнага ліста дзяўчынкі-самагубцы.
Упершыню фота і тэкст апублікавала маскоўская „Комсомольская правда“ ў траўні 1944 году, калі ў кожным нумары газэты былі матэрыялы пра злачынствы нацыстаў у розных рэгіёнах СССР. Сьцьвярджаюць, што арыгінал ліста захоўваецца ў Віцебскім абласным архіве, і, як здаецца, аўтары падручніка мусілі б de visu яго спраўдзіць: надта ж востраэмацыйны тэкст, а выявілася, што яго аўтэнтычнасьць даўно пад сумневам сярод гісторыкаў і чытачоў.