- Хто за такога гультая пойдзе замуж? - сьмяецца кот. - Ты-ж толькi любiш ляжаць на печы, у цябе i выгляд нечалавечы.
- Пойдзе! - кажа Марцiн. - Няма чаго сьмяяцца! Сама царэўна пойдзе. Iдзi, Марцiн, да цара. Скажы яму - так i так: пан Марцiн, па прозьвiшчу Глiнскi-Папялiнскi, сватаецца да тваёй дачкi. Ну i зрабi ўсё, як трэба: нагавары яму, што багацейшага за мяне пана ўва ўсiм царстве не знайсьцi...
- Цяжкую ты загадаў мне службу, пан Марцiн Глiнскi-Папялiнскi, - кажа кот.
- Нiчога, iдзi, а то папругi дастанеш! - пагразiў яму гаспадар.
- Ну што-ж, паспрабую шчасьця.
Нанасiў кот гультаю Марцiну яды ў запас, каб той з голаду не памёр, а сам выправiўся ў далёкую дарогу.
Iдзе ён, iдзе, прыходзiць у лес. Бяжыць насустрач заяц.
- Куды, кот, iдзеш? - пытаецца ён.
- Да цара.
- Чаго?
Кот падумаў i кажа:
- На суд...
- На якi суд?
- Праўды хачу дайсьцi.
- Якой праўды?
- А вось якой. Дзе што котка ўкрадзе або нашкодзiць - усё на ката звальваюць. Кот, кажуць, сьмятану зьлiзаў, кот сала ўкраў... А ката там i блiзка ня было. Не магу я пярпець такога паклёпу на сябе.
- Пайду хiба i я з табою! - кажа заяц.
- Чаго?
- Таксама на суд. Дзе што зайчыха зробiць - усё на зайца кажуць. Хто ў садзе прышчэпы папсаваў? Заяц! Каго сабакi ганяюць? Зайца! А там зусiм i ня заяц быў, а зайчыха. Не магу я такой няславы цярпець. Пайду да цара на суд.
- Дык што-ж ты - адзiн пойдзеш? -кажа кот. - Хто табе аднаму на судзе паверыць. Там трэба сьветкi мець.
- А ты чаму адзiн iдзеш?
- Ну, у мяне iншая справа. Там у мяне дзядзькi, бацькi, дзяды, браты жывуць. Усе па слову скажуць, мне i павераць. Вось каб ты набраў сотнi тры сьветак, тады можна сьмела iсьцi.
Як пакоцiцца заяц, як наробiць крыку на ўвесь лес:
- Дзядзькi, бацькi, дзяды, браты, бяжыце сюды!
Тут, як бачыш, з усiх бакоў пасыпалiся зайцы.
Назьбягалася iх цэлая чарада.
Прывёў кот Максiм зайцоў да царскiх палацаў. Бачыць - на дварэ вялiкi хлеў стаiць. Ён i кажа зайцам:
- Пачакайце вы ў гэтым хляве. Скончыцца мой суд, тады я вашу скаргу падам цару.
Зайцы паскакалi ў хлеў, а кот - бразь! - ды i зачынiў iх там на засаўку.
Iдзе ён да царскiх палацаў, падскокваючы, у лапкi плешчучы.
Узыходзiць на ганак, стукае ў дзьверы:
- Адчынiце!
Адчынiў яму салдат-вартавы.
- Чаго трэба? - пытаецца.
- Пакажы, дзе цар жыве.
Салдат паказаў.
Увайшоў кот Максiм у вялiкi пакой, а там цар сядзiць.
- Добры дзень, ваша вялiчаства-вымператарства!
- Добры дзень, каток! - адказвае цар. - Што скажаш?
- Ды вось прыслаў табе мой гаспадар пан Марцiн Глiнскi-Папялiнскi гасьцiнчыка.
- Дзе-ж той гасьцiнчык?
- У хляве.
Прыйшоў цар у хлеў, паглядзеў, а там поўна зайцоў, як зачынiць.
- Мусiць, дужа багаты твой гаспадар, калi гэтулькi зайцоў прыслаў? дзiвiцца цар. - Мусiць, у яго яшчэ больш ёсьць.
- Ён, панок-царок, такi багаты, што дай ты рады. Усяго ў яго многа, няма толькi гаспадынi ў пакоях. Прыслаў мяне тваю дачку сватаць.
Павёў цар ката ў палацы, накармiў, напаiў, ды яшчэ i на дарогу ў торбу даў. А пра дачку змаўчаў.
Вярнуўся кот Максiм дахаты. А яго гаспадар ледзьве дыхае: усе катовы запасы даўно паеў.
Разьвязаў кот торбу, дастаў адтуль усё, што з дарогi засталося, i пачаў кармiць гаспадара.
Акрыяў сяк-так пан Глiнскi-Папялiнскi ды пытаецца ў ката:
- Ну, што табе цар сказаў?
- Нiчога цiкавага, - кажа кот.
- Дык iдзi яшчэ раз да цара. Толькi нанасi мне больш яды ў запас.
Нанасiў кот яму яды, а сам зноў пайшоў да цара.
Прыходзiць у лес, а тут насустрач яму воўк:
- Куды iдзеш, кот?
- Да цара.
- Чаго?
- На суд.
I расказаў ваўку, на якi суд ён iдзе. Воўк кажа:
- Дык i я пайду з табою! Мяне таксама часта дарэмна лаяць.
- Аднаму табе суд не паверыць, - кажа кот.
- А ты чаму адзiн iдзеш?
- Што ты параўняўся зы мною. Мяне ўся царская радня ведае, а ад цябе навет сабакi ўцякаюць, калi дзе ўбачаць. У мяне там дзядзькi, бацькi, дзяды, браты...
- Дык што-ж мне рабiць?
Зьбяры сотнi тры сьветак, тады павераць.
Падскочыў воўк, аб зямлю стукнуў ды завыў на ўвесь лес:
- Дзядзькi, бацькi, дзяды, браты, бяжыце сюды!
Назьбiралася ваўкоў з усяго лесу.
Павёў iх кот Максiм да цара.
Прыходзяць на царскi двор. Нецярплiвыя ваўкi кажуць:
- Мы першыя пойдзем на суд.
- Не, - кажа кот, - мая скарга там даўно ляжыць. Як скончыцца мой суд, тады я падам вашу скаргу i вас паклiчу. А пакуль што пачакайце ў гэтым хляве.
Ваўкi падагнулi хвасты ды пацягнулiся ў хлеў. Як толькi зайшлi ўсе, кот бразь! - i зачынiў iх там. А сам падаўся ў палацы, у лапкi плешчучы.
Узыходзiць на ганак: стук, стук! Знаёмы салдат адчынiў яму. Кот проста да царскiх пакояў шыбае. Увайшоў да цара, добры дзень даў.
- Што скажаш, каток? - пытаецца цар.
- Так i так, - кажа кот Максiм, - прыслаў табе мой гаспадар пан Марцiн Глiнскi-Папялiнскi новы гасьцiнчык.
- Добра, - кажа цар.
Прыйшоў у хлеў, глядзiць, а там ваўкоў лiкам-нялiчана: i ў загарадках поўна набiта i яшчэ пад страхою, на вышках, процьма.
Загадаў цар ваўкоў пабiць, усiм слугам футры пашыць, а кату кажа:
- Перадай пану Глiнскаму-Папялiнскаму: няхай сам да мяне ў госьцi прыедзе.
Прыбег кот дахаты ўночы, задыхаўшыся. Пачаў тармасiць гаспадара. Ледзьве дабудзiўся.
- Уставай, - кажа, - я ад цара прыйшоў.
Раскатурхаўся сяк-так Глiнскi-Папялiнскi, пытаецца:
- Што цар сказаў?
- Сказаў, каб ты сам да яго ў госьцi ехаў.
Пачухаў Глiнскi-Папялiнскi патылiцу:
- У чым-жа я паеду? Я-ж голы, як бiзун.
- Нiчога, - кажа кот, - што-небудзь прыдумаем.
Сабралiся яны i бягом пабеглi да цара.
Бягуць, бачаць - недалёка ля гасьцiнца цэлае войска салдат сьпiць. Кот спынiў гаспадара.
- Пачакай, - кажа, - тут.
А сам крадкам пайшоў да войска. Назьнiмаў у сонных салдат шапак i напакаваў iмi два мяхi. Адзiн мех на плечы ўськiнуў, другi гаспадару даў. I пайшлi сабе далей.
Падыходзяць да рэчкi. Кату пiць захацелася. Паставiў ён мех ля мосту, гаспадара за каравульнага пакiнуў, а сам палез у рэчку ваду пiць. Напiўся вады, бачыць - паўзе рак у нару. Кот схапiў яго за вус i выкiнуў на бераг.
Рак пачаў прасiцца: