Автор неизвестен
Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке)
БЕЛАРУСКIЯ НАРОДНЫЯ КАЗКI
КАТОК ЗЬ ПЕЎНIКАМ ДЫ ЛIСКА
Жылi-былi каток i пеўнiк. Збудавалi яны хатку пры лесе.
Кажа раз каток пеўнiку:
- Я пайду ў лес на ўловы, а ты зачынiся й нiкога ня пускай у хатку. - I пайшоў.
Ажно прыбягае лiска пад акенца ды просiць:
- Пеўнiк, пеўнiк, адчынi! Памяла мне пазыч. Прыехалi госьцi з Замосьця, няма чым печ вымесьцi, пiрагi пячы.
А пеўнiк на гэта:
- Зводзiш ты мяне, зводзiш, - ты мяне абманеш. - Не адчыню я хаткi й табе нiчога ня дам.
- Ах, якi-ж ты злосны! - кажа лiска.
- А я не маню, каб я жыла. Ну, калi ня верыш, дык падай мне памяло праз аконца, галубок!
Адчынiў пеўнiк акенца i дае ёй памяло, а лiска не за памяло, а за яго ды наўцекi.
Стаў пеўнiк галасiць:
Коцiку-брацiку,
Мяне лiска схапiла,
Зубамi крыльцы шчамiла,
Ды нясе мяне ў цёмныя лясы,
За высокiя горы,
У глыбокiя норы!
Ратуй мяне!
Шкада стала коцiку пеўнiка. Ён, як мага ў пагоню пагнаўся. Лiсiцу дагнаў, за валасы надраў, пеўнiка адабраў.
- Ну - кажа пеўнiку: - глядзi-ж больш нiкому не адчыняй хаткi. Бо цяпер пайду далей, за горы.
I ў другi раз прыбягае лiска.
- Пеўнiк, пеўнiк, адчынi! Пазыч мне лапату, прыехалi госьцi з Замосьця, няма чым пiрагi ў печ садзiць.
- Не, - кажа пеўнiк, - не адчыню, бо ты мяне зрадзiш.
- Не, не, пеўнiчку, далiбо не абману.
Дык пеўнiк, як добры дурань, адчынiў дзьверы i дае лапату, а лiска за пеўнiчка i ў ногi.
Яшчэ мацней стаў крычаць пеўнiк:
Коцiку-брацiку,
Мяне лiска схапiла,
Зубамi крыльцы шчамiла,
Ды нясе мяне ў цёмныя лясы,
За высокiя горы,
У глыбокiя норы!
Ратуй мяне!
Чуць толькi пачуў коцiк пеўнiкаў крык. Бегчы ды бегчы, бегчы ды бегчы насiлу дагнаў лiску зь пеўнiкам. Калi-ж узлаваўся каток, як стаў лiсiцу за патылiцу драць! Пусьцiла лiсiца пеўнiка ды ходу.
Прывёў коцiк пеўнiка дахаты.
Назаўтра йзноў кажа яму:
- Сяньня я пайду яшчэ далей. А ты-ж глядзi, не ашукайся. Бо калi йзноў паслухаеш лiскi, дык яна цябе зьесьць.
Лiска пад акном пiльнавала. Як толькi каток адыйшоўся, яна йзноў пад аконца прыбегла.
- Пеўнiк, пеўнiк, адчынi! Ехалi баяры, рассыпалi проса, няма каму пазьбiраць! Iдзi памажы.
- Хлусiш. Ты йзноў хочаш мяне ашукаць, - кажа пеўнiк.
А лiска хiтра сьмяецца ды кажа:
- А якi-ж ты недаверлiвы! Ды глянь-жа сам, калi ня верыш! А я пабягу хутчэй зьбiраць проса. - I сьхiлiлася за сьцяну.
Выхiнуўся пеўнiк праз аконца, а лiска - хоп - за яго ды ў лес.
Крычэў, крычэў пеўнiк, але коцiк яго ўжо не пачуў.
Прыходзiць коцiк дамоў, а ў хатцы нiкога няма, i аконца адчынена. Здагадаўся коцiк, што лiска такi схапiла пеўнiка.
Горка стала коцiку. I пачаў ён у дарогу зьбiрацца, пеўнiка ратаваць. Надзеў боты-скараходы, да боку шаблю прычапiў, узяў з сабою скрыпачку й пайшоў.
Iшоў ды iшоў, iшоў ды iшоў, сустракае зайчыка.
- Зайчык, зайчык! Цi ня бачыў ты лiскi бягучы, пеўнiка нясучы?
- Бачыў, - кажа зайчык вось у тую нару пабегла.
А тым часам у лiсчынай хатцы ўжо ў печы палiцца, ў сагане вада грэецца, нож ляжыць навостраны пеўнiка рэзаць.
Сеў каток каля нары, на скрыпцы зайграў ды й запяяў:
Дылi, дылi, скрыпачка,
Залатыя струначкi!
А ў норцы лiсачка,
А ў лiскi новы двор,
Тры дачкi на выбор.
Лiска перапынiла работу на кухнi. Пасылае старэйшую дачку Чучалку:
- Паглядзi, Чучалка, што там за панiч пад варотамi пяе?
Выйшла Чучалка, а коцiк яе - хапець за карак, - ды ў торбу. А сам яшчэ гучней грае ды сьпявае:
Дылi, дылi, скрыпачка,
Залатыя струначкi!
А ў норцы лiсачка,
А ў лiскi новы двор,
Тры дачкi на выбор.
Пасылае лiска сярэднюю дачку Пачучалку.
- Схадзi, паглядзi, Пачучалка, чаму гэта Чучалка так забавiлася, мабыць, дужа важныя панiчы прыехалi?
Выбегла Пачучалка, падскокваючы, за вароты. А коцiк яе - хапець за карак, - ды ў торбу. А сам яшчэ гучней грае ды сьпявае:
Дылi, дылi, скрыпачка,
Залатыя струначкi!
А ў норцы лiсачка,
А ў лiскi новы двор,
Тры дачкi на выбор.
Адна тая Чучалка харошая,
Другая Пачучалка прыгожая
А трэйцяя меншая,
Мабыць прыгажэйшая.
Лiска аж аблiзнулася, так спадабалася ёй каткова песьня.
- Iдзi й ты, - кажа да меншай дачкi. - Пэўна там знатныя панiчы прыехалi.
Выбегла й трэйцяя дачка. А коцiк - хапець - за яе ды ў торбу.
Тады ў хату лiсчыну ўбег ды закрычэў:
- Гэй, ты, старая лiсiца! Дзе пеўнiка падзела?
- А мой-жа ты, сакалочак! А мой-жа ты каласочак! А я й повiдам ня бачыла, а я й почутам ня чула!
Але коцiк яшчэ мацней крыкнуў:
- Аддай пеўнiка, бо як бач сваiх дачок аглядаць ня будзеш! - I замахнуўся шабляю.
Спалохалася лiсiца. Пеўнiка аддала, а сабе дачок забрала.
З тэй пары разумнейшы стаў пеўнiк. I сталi яны з коцiкам дружна жыць.
А лiска й дагэтуль сватоў чакае. Нiхто яе дачок замуж не бярэ, бо дужа-ж яны хiтрыя.
БАРАН БОК АБАДРАН
Быў раз дзед, а ў таго дзеда баран. I захацеў той дзед зарэзаць свайго барана. Толькi пачаў рэзаць, трошкi бок абадраў, а баран усхапiўся ды ўцёк i схаваўся ў лiсiную норку.
Прыйшла лiса ў норку, ажно там нехта сядзiць. Спужалася лiсiца i пытаецца:
- Хто там?
А баран ёй адказвае:
- Я баран, бок абадран, чатыры нагi, два рагi, - як дам рагамi, дык ты паляцiш уверх нагамi!
Лiсiца спужалася i пабегла ваўка прасiць.
- А воўчанька ты мой, а кумочак мой, - хадзi, памажы маёй бядзе, паглядзi, хто гэта ў мяне ў норцы сядзiць.
Паслухаў воўк лiсу, пайшоў зь ёю ў нару выганяць барана. Прыйшоў, ды сап, сап - носам нюхае.
- Хто там?
- Я баран, бок абадран, чатыры нагi, два рагi, - як дам рагамi, дык ты паляцiш уверх нагамi!
Воўк спужаўся ды ўцёк. Пайшлi яны зь лiсiцай ды к медзьвядзю, пачалi медзьвядзя прасiць:
- Мядзьведзiнка, бацiнка, - хадзi, памажы нашай бядзе, паглядзi, хто гэта ў лiсiнай норцы сядзiць.
Паслухаў мядзьведзь, пайшоў зь iмi да норкi, прыйшоў, ды пытаецца:
- А хто там? А баран яму:
- Я баран, бок абадран, чатыры нагi, два рагi, - як дам рагамi, дык ты паляцiш уверх нагамi!
Мядзьведзь спужаўся, ды ўцёк.
Iдуць яны, iдуць каля саду, ды бачаць - ляцiць пчолка. Давай яны гэтую пчолку прасiць.
- Пчолка, душачка, - хадзi, паглядзi, хто гэта ў лiсiнай норцы сядзiць.
Паляцела пчолка зь iмi, прыляцела i пытаецца:
- А хто там?
- Я баран, бок абадран, чатыры нагi, два рагi, - як дам рагамi, дык ты паляцiш уверх нагамi!
А пчолка ня спужалася, - у норку, ды давай кусаць барана за абарваны бок.
Баран спалохаўся, выскачыў з норкi, ды давай уцякаць.
ВОЛ
Быў сабе вол, баран, гусак i пеўнiк. Надыходзiла зiма, дык вол кажа:
- Ведаеце што? - зiма надыходзiць, холад будзе, - пастаўма хатку.
Дык тыя на яго як напалi:
- Выдумаў лiха знае што! Дык стаў сам, калi такi майстра. У нас ёсьць пер'е, у барана - воўна, то й не памерзьнем.
- Ну, як сабе хочаце, а я сваё зраблю.
Як тыя пайшлi, вол паставiў хатку, нанасiў сена, саломы й ляжыць сабе, як пан.
Вось надыйшла зiма з марозам. Прыбягаюць да яго пеўнiк, баран i гусак.
- Пусьцi нас, дзядзька, у хатку, бойся Бога, такi мароз, мы памерзьнем!
А гусак падняў ножку й кажа:
- Бач, дзядзька, якiя ў мяне ножкi чырвоныя! - зараз паадпадаюць.
- А вы, - кажа вол, - гультаi! Ня пушчу! Як хаткi, дык няма каму паставiць, а як пагрэцца, то ёсьць каму!
Але тыя як пачалi лемантаваць, прасiцца: "А мой дзядзечка, а мой ты такi, а мой сякi, а мой гэтакi!" - вол пашкадаваў i пусьцiў. Дык пеўнiк зараз палез на печ грэцца, гусак ходзячы па хаце ўсё тупоча, каб ногi разагрэць, баран лобам у сьцяну лупiць - грэецца, а вол есьцi iм варыць.
Ано-ж прыходзiць воўк, адчыняе ад хаткi дзьверы, а баран гэтта як вытне яму раз лобам, як не паправiць; гусак давай шчыпаць, вол рагамi, а певень на печы спалохаўся i ўсё крычыць: "Ка-ка-рэ-ку". Воўк як не панясецца наўцекi да сваiх i кажа: