Ранiцай цар устаў, памыўся, паглядзеў у чараўнiчую кнiгу i кажа:
- Перада мною стаяў добрым малайцом, па двары бег чорным сабалём, пад вароты лез белым гарнастаем, па полi бег шэрым зайцам, забег у трыдзесятае царства. Ёсьць у тым царстве дуб, што карэньнi ў зямлi, а вяршыня ў небе. Забраўся ён за яго кару i сядзiць там, перакiнуўшыся iголкаю.
Загадаў цар слугам сьпiлаваць дуб, пакалоць на дровы i спалiць.
Слугi так i зрабiлi, а Сiняй сьвiты не знайшлi. Прыходзяць i кажуць цару:
- Няма там Сiняй сьвiты.
- Як няма? - усхадзiўся цар. - Ня можа гэтага быць!
- Няма i ўсё, - кажуць слугi.
Выйшаў цар на ганак, пачаў клiкаць:
- Сiняя сьвiта налева пашыта, пакажыся!
- Зьбяры, - адказвае Сiняя сьвiта, - сваiх генэралаў, тады пакажуся.
Цар чуе голас Сiняй сьвiты, а ня ведае, адкуль iдзе той голас.
Круцiўся ён, круцiўся, усюды заглядваў, а Сiняя сьвiта, як вадой разьлiўся.
Ну, рабiць няма чаго, сабраў цар сваiх генэралаў. Выйшаў на ганак i зноў клiча:
- Сiняя сьвiта, пакажыся!
- Не, - чуе голас Сiняй сьвiты, - сьпярша пры генэралах адпiшы мне палавiну царства, тады пакажуся. Бо ты падманiш - я цябе ведаю!
Як не хацелася цару, а прыйшлося адпiсаць палавiну царства. Як толькi пры генэралах паставiў ён на ўказе сваю царскую пячатку, - з-за пазухi яго выпырхнула лёгкая пярынка i стала добрым малайцом.
- Вось i я! - кажа Сiняя сьвiта.
Схапiў ён той указ ды ў кiшэню. Перастаў тады цар-чараўнiк хованкамi займацца.
АЛЁНКА
Жылi дзед i баба. I была ў iх дачка Алёнка. Ды нiхто з суседзяў не называў яе па iменi, а ўсе звалi Крапiўнiцай.
- Вунь, - кажуць, - Крапiўнiца сваю Сiўку павяла пасьвiць.
- Вунь Крапiўнiца з Лысуном у грыбы пайшла.
Толькi i чуе Алёнка - Крапiўнiца ды Крапiўнiца...
Прыйшла яна аднойчы дадому з вулiцы i скардзiцца матцы:
- Чаму гэта, мамка, нiхто мяне па iменi не называе?
Мацi ўздыхнула i кажа:
- Таму, дачушка, што ты ў нас адна: няма ў цябе нi братоў, нi сясьцёр. Расьцеш, як тая крапiва пры плоце.
- А дзе-ж мае браты i сёстры?
- Сясьцёр у цябе, - кажа мацi, - няма, гэта праўда, а братоў было тры.
- Дзе-ж яны, мамка?
- Хто iх ведае. Як я цябе яшчэ ў калысцы калыхала, паехалi яны ў сьвет зь лютымi Зьмеямi-Цмокамi ваяваць, сабе i людзям шчасьце здабываць. З таго часу i не вярнулiся...
- Дык я пайду, мамка, шукаць iх - не хачу, каб мяне Крапiўнiцай называлi!
I як бацька i мацi нi адгаварвалi яе, - нiчога зрабiць не маглi. Тады мацi i кажа:
- Адну цябе я ня пушчу: малая ты яшчэ для такой дарогi. Запрагай Сiўку i едзь. Сiўка наша старая, разумная - яна завязе цябе да братоў. Ды глядзi, нiкуды нанач не заяжджай: едзь як дзень, так ноч, пакуль братоў ня знойдзеш.
Запрэгла Алёнка Сiўку, узяла хлеба на дарогу i паехала. Выехала за вёску, бачыць - бяжыць за возам i стары iх сабака Лысун. Хацела Алёнка назад яго прагнаць, ды перадумала: няхай бяжыць - весялей будзе ў дарозе.
Ехала яна, ехала - прыехала да перакрыжаваньня дарог. Сiўка спынiлася, назад паглядае. Алёнка пытаецца ў яе:
Заржы, заржы, кабылiца,
Скажы, скажы мне, Сiвiца:
На якую дарогу цябе кiраваць,
Дзе мне родных брацейкаў шукаць?
Тут Сiўка галаву ўзьняла, заржала, на левую дарогу паказала.
Алёнка пусьцiла яе па левай дарозе.
Едзе яна чыстымi палямi, едзе цёмнымi барамi. Прыехала на сутоньнi (зьмярканьнi) ў вялiкую пушчу. Бачыць - стаiць у пушчы пры дарозе хатка. Толькi Алёнка даехала да хаткi, як выбегла адтуль нейкая гарбатая кабецiна з доўгiм носам. Спынiла Алёнку i кажа ёй:
- Куды ты, неразумная, едзеш супраць ночы? Цябе тут ваўкi зьядуць! Заставайся ў мяне - пераначуеш, а заўтра повiдну паедзеш
Пачуў гэта Лысун i зацяўкаў пацiху:
Цяў, цяў!
Не казала мацi
Ночак начавацi!..
Цяў, цяў!
Не кабета гэта
З табой размаўляе,
Ведзьма Бабарыха
Злыя думкi мае...
Не паслухала Алёнка Лысуна, засталася начаваць у хатцы.
Распытала ведзьма Бабарыха ў Алёнкi, куды яна едзе. Алёнка ўсё расказала. Ведзьма ад радасьцi аж падскочыла: браты Алёнчыны, думае яна, напэўна i ёсьць тыя асiлкi, якiя ўсю радню яе iзь сьвету зьвялi. Цяпер яна зь iмi расправiцца...
Назаўтра ведзьма ўстала, прыбралася, як на кiрмаш, а ўсё Алёнчына адзеньне схавала i будзiць яе:
- Уставай, паедзем братоў шукаць!
Устала Алёнка, глядзiць - няма адзеньня...
- Як-жа я паеду? - бядуе Алёнка.
Прынесла ёй ведзьма старыя жабрацкiя рызманы.
- На, - кажа, - добра табе будзе i такое адзеньне.
Адзелася Алёнка, пайшла Сiўку запрагаць.
Узяла ведзьма нож i таўкач, села ў палукашак, як панi, а Алёнку за хурмана пасадзiла.
Едуць яны, а Лысун бяжыць збоку ды цяўкае:
Цяў, цяў!
Не казала мацi
Ночак начавацi!..
Цяў, цяў!
Ведзьма Бабарыха
Паняю сядзiць,
На цябе, Алёнка,
Гадзiнай глядзiць...
Пачула гэта ведзьма Бабарыха, схапiла таўкач i шпурнула ў Лысуна. Лысун заенчыў - перабiла яму ведзьма нагу. Алёнка заплакала:
- Бедны, бедны Лысун, як-жа ты цяпер без нагi будзеш бегчы!..
- Сьцiхнi, - пагразiла ёй ведзьма, - а то i табе так будзе!
Едуць яны далей, а Лысун не адстае, на трох нагах скача. Даехалi да новага перакрыжаваньня. Сiўка спынiлася. Алёнка пытаецца ў яе:
Заржы, заржы, кабылiца,
Скажы, скажы мне, Сiвiца:
На якую дарогу цябе кiраваць,
Дзе мне родных брацейкаў шукаць?
Сiўка заржала, на правую дарогу паказала.
Цэлую ноч ехалi яны цёмнаю пушчай па правай дарозе. Ранiцай выехалi на луг, бачаць - перад iмi шаўковы шацёр стаiць, а каля яго трое жарабкоў пасецца. Сiўка весела заржала i павезла Алёнку зь ведзьмай проста да шатра.
Алёнка зарадавалася:
- Гэта тут напэўна мае браты жывуць!
Ведзьма злосна цыкнула на яе:
- Маўчы лепш. Тут жывуць не твае браты, а мае!
Пад'ехалi да шатра. Выходзяць адтуль тры статныя хлопцы-малайцы - твар у твар, волас у волас, голас у голас.
Ведзьма саскочыла з возу i да iх:
- Як маецеся, браткi? Я ўвесь сьвет звандравала, сваю галоўку стурбавала, усё вас шукала...
- Дык гэта ты наша малодшая сястра? - пытаюцца браты-асiлкi.
- Але, - кажа ведзьма, - ваша родная сястра...
Кiнулiся браты да яе, давай цалаваць, на руках падкiдаць. Так рады, што i сказаць ня можна.
- Бач, - дзiвяцца яны, - як доўга мы ваявалi: сястра за гэты час ня толькi вырасла, а i пастарэла... Ну, ды нiчога: усiх ворагаў мы пазьнiшчалi; засталася толькi адна ведзьма Бабарыха. Як знойдзем яе - спалiм i тады дахаты паедзем.
Пачула гэта ведзьма, i аж ухмыльнулася: цяпер паглядзiм, хто каго спалiць!..
- А якая гэта, сястрыца, дзяўчынка з табою прыехала? - пытаецца старэйшы брат.
- Гэта мая наймiчка, - адказала ведзьма Бабарыха. - Яна ў мяне за хурмана езьдзiць i маю кабылку пасе.
- Добра, - кажуць браты, - яна i нашых коней пасьвiць будзе.
Павярнулася ведзьма, гукнула срогiм голасам да Алёнкi:
- Чаго сядзiш? Выпрагай Сiўку ды вядзi пасьвiць!
Заплакала Алёнка, пачала Сiўку выпрагаць. А браты падхапiлi ведзьму Бабарыху на рукi, панесьлi ў шацёр, пачалi частаваць-трактаваць.
Есьць ведзьма Бабарыха, п'е, а сама сабе думае: "Як палягуць спаць, дык я iх усiх i парэжу..."
Тым часам Алёнка сядзiць на лузе каля коней i сьпявае, плачучы:
Сонейка, сонейка,
Сырая зямлiца,
Дробная расiца,
А што-ж мая мамка робiць?
Зямля i сонца адказваюць:
Кросны тчэ,
Кросны тчэ,
Залатым паяском
Павiвае
Дочку Алёнку
З братамi чакае...
Выйшаў меншы брат з шатра, заслухаўся. Вярнуўся назад i кажа:
- Ведаеш, сястрыца, ведаеце, браткi, цi то птушка на лузе шчабеча, цi то дзяўчына сьпявае. Але так жаласна, што аж за сэрца хапае.
- Гэта мая наймiчка, - кажа ведзьма Бабарыха, - яна на ўсе штукi здатная, толькi да работы лянiвая.
Выйшаў тады сярэднi брат паслухаць, хоць ведзьма ня пускала яго.