Паслухаў ён жаласную песьню Алёнкi, а потым чуе, як сабака Лысун зацяўкаў:
Цяў, цяў!
Ведзьма Бабарыха
У шатры сядзiць,
На чужых братоў
Гадзiнай глядзiць.
Булкi есьць, вiны п'е,
Мёдам запiвае,
Родная-ж сястрыца
Сьлёзы пралiвае...
Вярнуўся сярэднi брат i кажа да старэйшага:
- Пайдзi ты паслухай.
Пайшоў старэйшы брат, а сярэднi вока зь ведзьмы Бабарыхi ня спускае...
Паслухаў старэйшы брат Алёнчыну песьню, паслухаў, што сабака Лысун сказаў пра ведзьму Бабарыху, i аб усiм здагадаўся.
Пабег ён тады да Алёнкi, схапiў яе на рукi i прынёс у шацёр.
- Вось, - кажа да братоў, - хто наша сапраўдная сястра! А гэта подманшчыца: ведзьма Бабарыха!
Расклалi браты вялiкае вогнiшча, спалiлi на iм ведзьму Бабарыху, попел па чыстым полi разьвеялi, каб i духу яе ня было. А потым згарнулi шаўковы шацёр ды вясёлыя паехалi з Алёнкай да старых бацькоў.
РАЗУМНАЯ ДАЧКА
Жыў адзiн бедны чалавек з жонкаю. Нарадзiлася ў iх дачка. Прышлося спраўляць радзiны. А ў чалавека таго нi хлеба, нi да хлеба. Чым гасьцей частаваць?
Пайшоў бядняк на рэчку па ваду. Аж бачыць - ляжыць у кустох цялушачка. Ды такая слабая, што сама i ня ўстане.
Прынёс ён цялушачку дахаты i кажа жонцы:
- Давай зарэжам яе: будзе чым гасьцей пачаставаць.
Спадабалася жонцы цялушачка - такая рыжанькая ды лысенькая.
- Не, - адказвае яна, - хай лепш гадуецца.
- Дык яна-ж зусiм кволенькая. Яе, вiдаць, нехта знарок выгнаў, каб у хляве ня здохла.
- Нiчога, можа як i выгадуем. Падрасьце дачка - будзе ёй малако.
Паслухаў чалавек жонку, i пачалi яны гадаваць цялушачку.
Падужэла тая, расьце, як на дражджах. I дачка таксама расьце, як на дражджах. Ды такая разумнiца ўдалася, што i старыя ахвотна слухаюць яе.
Выгадавалася з лысенькай цялушкi слаўная карова.
Падрасла дзяўчынка, стала ёй сем гадоў, пачала сама пасьвiць карову.
Заглядзеўся аднойчы багаты сусед на карову бедняка.
- Адкуль у цябе такая добрая карова? - пытаецца.
Бядняк i разказаў яму ўсё, як было.
- Эгэ, - кажа багацей, - дык гэта-ж мая цялушка! Гэта я выгнаў яе - ня думаў, што яна на ногi ўстане. Не, тады я забяру сваю карову назад...
Зажурыўся бедны чалавек.
- Я-ж яе гадаваў, - кажа. - I яна цяпер мая.
Не згаджаецца багаты:
- Не аддасi дабром - пойдзем да пана на суд.
Што рабiць? Пайшлi да пана на суд.
Багаты падаў пану руку, прывiтаўся: вядома, багаты з багатым свае людзi. Пан кажа яму:
- Садзiся ў мяне.
Багаты сеў у крэсла, а бедны стаiць у парозе, шапку зьняўшы. Пан на яго i не глядзiць.
- Ну, што добрага скажаш? - пытаецца пан у багатага.
- Ды вось, пане, якая справа, - пачаў скардзiцца багаты. - Сем гадоў таму назад гэты чалавек забраў маю цялушачку i цяпер не аддае...
Выслухаў пан i бедняка. А потым кажа iм:
- Добра. Суд мой будзе такi. Я загадаю вам тры загадкi: што на сьвеце сыцей за ўсё, што на сьвеце саладзей за ўсё, што на сьвеце шпарчэй за ўсё? Хто адгадае, таму i застанецца карова. А цяпер iдзiце дахаты, падумаўце. Заўтра прыдзеце з адгадкамi.
Вярнуўся бедны чалавек дахаты, сеў i плача.
- Чаго ты, тата, плачаш? - пытаецца дачка.
- Ды так i так, - адказвае бацька. - Хоча багаты сусед адабраць у нас карову. Пайшлi мы зь iм да пана на суд. А той загадаў нам тры загадкi. Хто з нас адгадае, таму i карова застанецца. Дзе-ж мне адгадаць тыя загадкi!
- А якiя, тата, загадкi? - пытаецца дачка. Бацька сказаў.
- Нiчога, тата, ня турбуйся, - кажа дачка. - Кладзiся спаць. Ранiца за вечар мудрэйшая, заўтра што-небудзь прыдумаем.
А багаты прыйшоў дадому i радуецца.
- Ну, баба, карова будзе наша! Трэба нам з табою толькi адгадаць тры загадкi: што на сьвеце сыцей, што саладзей, i што шпарчэй?
- Вось, дзiва! - усьмiхнулася жонка. - Тут i адгадваць няма чаго. Сыцей за нашага рабога парсюка нiкога на сьвеце няма. Саладзей за лiпавы мёд ад нашых пчол таксама няма нiчога. А шпарчэй за нашага гнядога жарабца нiхто ня зможа бегчы: ён-жа як памчыцца, дык i вецер не дагонiць!
- Праўда, - згадзiўся мужык, - так я i скажу пану.
Назаўтра прыходзяць бедны з багатым да пана.
- Ну, што, адгадалi мае загадкi? - пытаецца пан.
Багаты выйшаў наперад:
- Ды тут i адгадваць няма чаго: няма нiкога i нiчога на сьвеце сыцей за майго рабога парсюка, саладзей - за лiпавы мёд ад маiх пчол i шпарчэй - за майго гнядога жарабца.
- А ты, - пытаецца пан бедняка, - адгадаў?
- Адгадаў, пане: няма нiчога сыцей за зямлю, бо яна ўсiх кормiць; няма нiчога саладзей за сон, бо хоць якое гора, а засьнеш дык i забудзешся; i няма нiчога шпарчэй за людзкiя думкi, бо сам ты яшчэ тут, а думкi ўжо далёка-далёка...
Правiльна адгадаў бядняк! Прышлося пану прысудзiць яму карову.
- Хто гэта цябе навучыў так адказваць на мае загадкi? - пытаецца пан у бедняка.
- Мая дачка-сямiгодка.
Зьдзiвiўся пан: ня можа таго быць, каб такая малая беднякова дачка адгадала яго загадкi! I захацелася яму паглядзець на разумную дзяўчынку. Прыехаў ён аднойчы да бедняка, а той якраз з жонкаю ў полi быў. Сустрэла пана беднякова дачка-сямiгодка.
- Дзяўчына, - пытаецца пан, - да чаго мне коней прывязаць?
Паглядзела дзяўчынка на санi i калёсы, што стаялi на дварэ, i кажа:
- Можаш да зiмы прывязаць, а можаш i да лета.
Пан i вочы вылупiў: як гэта можна коней прывязаць да зiмы або да лета? Сьмяеццца, вiдаць, зь яго гэтае дзяўчо?
- Ну, хоць да саней прывяжы, а хоць да калёс, - растлумачыла дзяўчынка.
Бачыць пан: беднякова дачка сапраўды надта разумная. Ня гонар гэта пану. Дачуюцца людзi, што яна разумнейшая за пана, тады хоць з маёнтку ўцякай.
Пагаварыў пан зь дзяўчынкай i паехаў, а ёй сказаў, каб увечары бацька да яго прыйшоў.
Прыйшоў увечары бядняк да пана.
- Нiчога, - кажа пан, - разумная твая дачка. Але я ўсё-ж разумнейшы.
Даў пан бедняку рэшата яек.
- На, - кажа, - занясi дачцы i скажы, каб яна пасадзiла на iх квактуху i вывела мне да заўтра куранят на сьнеданьне. А ня зробiць гэтага - загадаю бiзуноў даць.
Прыйшоў бацька дахаты засмучаны. Сеў на лаве i плача.
- Чаго ты, тата, плачаш? - пытаецца дачка.
- Ды вось, дачушка, бяда якая: загадаў табе пан новую загадку.
- Якую?
Бацька паказаў дачцы рэшата зь яйкамi.
- Сказаў, каб ты на гэтыя яйкi квактуху пасадзiла i вывела куранят да заўтра яму на сьнеданьне. Хiба-ж гэта можна зрабiць?
Дачка падумала i кажа:
- Нiчога, тата. Заўтра што-небудзь прыдумаем. А пакуль што бяры, мама, гэтыя яйкi, пячы яечню на вячэру.
Ранiцай дачка кажа бацьку:
- На табе, тата, гаршчок, iдзi да пана. Скажы, каб ён за дзень ляда высек, выкарчаваў i ўзараў, проса пасеяў, зжаў i змалацiў ды ў гэты гаршчок насыпаў куранят кармiць.
Пайшоў бацька да пана, падаў яму гаршчок i сказаў усё, як дачка загадала.
Пан паскуб вусы, паморшчыўся i кажа:
- Разумная твая дачка, ды я ўсё-ж разумнейшы!
Узяў ён тры сьцяблiнкi лёну, падаў бедняку:
- Скажы дачцы, каб яна да заўтра гэты лён сьцерла, спрала i выткала i пашыла мне зь яго кашулю.
Вярнуўся бацька дахаты засмучаны. Дачка пытаецца:
- Што сказаў табе пан?
Падаў бацька ёй тры сьцяблiнкi лёну i разказаў, што пан загадаў.
- Нiчога, - адказвае дачка, - кладзiся, тата, спаць, заўтра што-небудзь прыдумаем.
Назаўтра дае дачка бацьку тры кляновыя дубчыкi i кажа:
- Занясi пану i папрасi - няхай ён iх пасадзiць, за адну ноч вырасьцiць i зробiць снасьць для кроснаў, каб было на чым палатно яму для кашулi выткаць.
Пайшоў бядняк да пана, падаў тры дубчыкi i сказаў, як дачка навучыла.
Пачырванеў пан i кажа:
- Разумная твая дачка - нiчога ня скажаш. Ды я ўсё-ж разумнейшы! Перадай-жа ты ёй, каб яна да мяне нi пехатою прыйшла, нi на канi прыехала, ня голая i не адзетая i каб падарунак мне прынесла, а я каб ня мог яго прыняць. Калi зробiць усё гэта, то вазьму яе за дачку - вырасьце, панi будзе! А ня зробiць - дрэнна ёй будзе...