- Схадзi, кум, прынясi аглоблю.
Пайшоў мядзьведзь у гушчар, знайшоў вывярнутую елку i прывалок да возу. Убачыла лiсiца, крыку нарабiла:
- Ах ты, мядзьведзiшча, ах ты, дурнiшча, цi-ж гэта лясiна для аглоблi!
I да ваўка:
- Схадзi, куме, прынясi тонкую аглоблю.
Пайшоў воўк i прынёс крывы яловы сук. Лiсiца i на яго накрычала, плюнула ды пайшла сама па аглоблю.
Тым часам мядзьведзь з ваўком зьелi бычка-трацячка, скуру саломай напхалi, на ногi паставiлi ды пайшлi сабе пасьмiхаючыся.
Вярнулася лiсiца, бачыць нi ваўка, нi мядзьведзя, толькi бычок стаiць. Прыладзiла яна аглоблю, села ў павозку, махнула пугаю на бычка, а той - брык! - i павалiўся.
Паглядзела лiсiца на бычка i аб усiм здагадалася.
- Пачакайце-ж вы ў мяне! Я вам гэтага не дарую! - пагразiла яна ваўку i мядзьведзю ды пайшла сваёю дарогаю.
Шмат часу iшла цi мала, а ў дарозе ўжо i восень яе застала. Сустракае ваўка, таго, што зьеў бычка.
- Добры дзень, кум! Як маешся?
- Дрэнна, - кажа воўк. - Нешта азяб на дажджы, аж увесь калачуся. Зуб на зуб не трапляе.
- То трэба новы кажух пашыць, - раiць лiсiца.
- Праўду, кумка, кажаш, - згадзiўся воўк.
Пабег ён на выган, схапiў авечку i прывалок у лес.
- Хопiць на кажух? - пытаецца ў лiсiцы.
- Мала, - кажа лiсiца.
Прынёс воўк яшчэ адну авечку:
- Цяпер хопiць?
- Не, яшчэ адну трэба.
Воўк i трэйцюю прывалок.
- Ну, а цяпер, - кажа лiсiца, - трэба краўца шукаць.
- Дзе-ж мне яго шукаць, кумка?
- Я ведаю добрага краўца. Хадзем да яго.
Прывяла лiсiца ваўка на луг. Там, у кустох, на прывязi жарабец пасьвiўся.
- Вунь ён, кравец!
Воўк зарагатаў:
- Гэта не кравец, а жарабец! Не, кумка, як сабе хочаш, а розуму ў цябе мала.
Лiсiца пакрыўдзiлася:
- Ты пра мой розум ня вельмi языком мялi. Я была разумнай i буду, а ты быў дурань, дурнем i застанешся.
Тут ужо i воўк пакрыўдзiўся, аж узлаваўся:
- Паглядзiм яшчэ, хто з нас разумнейшы!
- Не хвалiся загадзя, - кажа лiсiца, - лепш паглядзiш, як зараз зь цябе скуру зьнiмуць.
- Хто зьнiме? - ляснуў зубамi воўк.
- Гаспадар гэтага каня.
- Ня можа быць! - ня верыць воўк.
- Пабачыш. На чым жарабец навязаны? - пытаецца лiсiца.
- На вяроўцы.
Лiсiца засьмяялася:
- Вось i вiдаць, што дурань!
- Чаму? - падскочыў воўк.
- Жарабец на калу навязаны.
- Ня можа быць! - залыпаў воўк вачыма.
- Хадзем пакажу.
Прывяла лiсiца яго да калка, за якi быў прывязаны канец вяроўкi, зьняла вяроўку, зрабiла пятлю i закiнула ваўку на шьпо. Воўк i азiрнуцца не пасьпеў, як у пятлi апынуўся. Тады лiсiца падбегла да жарабца, замахала хвастом. Той спужаўся ды як драпнуў дахаты, толькi падковы заблiшчэлi.
Так i прыцягнуў у пятлi ваўка да свайго гаспадара. Ну, а там зь яго i скуру зьнялi.
Вярнулася лiсiца ў лес, закапала авечак у мох на запас, адны толькi мазгi на абед пакiнула. Села пад елкаю i есьць.
Iдзе мядзьведзь - той, што бычка зьеў.
- Што гэта ты, кума, жуеш? - пытаецца.
- Мазгi. Сьляпы ты, цi што?
- А дзе-ж ты iх дастала?
- З галавы. I ты можаш дастаць, калi хочаш.
- Як?
- Вельмi проста: разганiся ды стукнiся галавою аб дуб - мазгi i выскачаць.
- Дзякую-ж табе, кума, за добрую параду. Так я i зраблю. А то есьцi даўно хочацца.
Знайшоў ён самы тоўсты дуб, разагнаўся з усяе сiлы ды i грымнуўся ў яго лобам.
Тут яму i канец.
А хiтрая лiсiця наелася мазгоў ды пайшла запiваць крынiчнаю вадою.
САБАКА I ВОЎК
Быў у ваднаго гаспадара сабака. Шчыра служыў ён гаспадару, ды не агледзеўся, як пастарэў. Горш сталi бачыць яго вочы, i цяжэй яму стала вартаваць гаспадарава дабро. Тады скупая гаспадыня перастала кармiць яго, а потым i зусiм пачала з двара праганяць.
"Чым так жыць, - думае сабака, - лепш няхай мяне воўк зьесьць".
Надумаўся ён i пайшоў у лес шукаць ваўка. Iдзе ён лесам, а тут насустрач i воўк бяжыць.
- Куды, сабака, iдзеш? - пытаецца воўк.
- Да цябе.
- Чаго?
- Зьеш ты мяне, воўча...
I расказаў ён ваўку пра сваю бяду.
Бачыць воўк, што сабака надта худы - яшчэ зубы паломiць, i кажа:
- Не, цяпер я цябе есьцi ня буду. Трэба, каб ты трохi патлусьцеў.
- Як-жа я патлусьцею, - кажа сабака, - калi мяне гаспадыня зусiм ня кормiць?
- Нiчога. Мы зробiм так, што яна цябе з ахвотаю будзе кармiць.
- Дзе там! - пакруцiў хвастом сабака. - Гаспадыня мая вельмi скупая.
- Слухай ты мяне, - кажа воўк. - Iдзi дадому i сядзi там на агародзе. Адвячоркам, як пачне цямнець, я прыбягу i ўхаплю лепшага гаспадаровага падсьвiнака. Ты наробiш брэху, пабяжыш за мною, i я табе аддам падсьвiнака. Гаспадар убачыць гэта i загадае гаспадынi добра кармiць цябе. А празь месяц, як патлусьцееш, - прыходзь да мяне, тады я цябе зьем.
Сабака падумаў i згадзiўся.
Адвячоркам прыбег воўк, ухапiў падсьвiнака i павалок цераз агароды.
Тут сабака як наробiць ляманту, як кiнецца за ваўком...
Пачуў гэта гаспадар, выскачыў з хаты, бачыць: воўк падсьвiнака валачэ цераз агароды, а сабака яго даганяе, адбiрае.
- Туйга! Туйга! - закрычаў гаспадар на ўсю сiлу. - Кусi яго, Лыска!
Воўк тым часам кiнуў падсьвiнака, а сам ходу ў лес.
- Малайчына, Лыска! - пахвалiў гаспадар сабаку, прывёў на кухню i загадаў жонцы кармiць яго.
Жыве Лыска прыпяваючы. А празь месяц зрабiўся такi тлусты, аж шэрсьць блiшчыць. I пра дагавор з ваўком забыўся.
Вось аднойчы сабралiся ў гаспадара госьцi. П'юць, гуляюць, песьнi сьпяваюць. Нямала тут i Лыску перапала - цэлую кучу касьцей пад стол яму накiдалi.
Наеўся Лыска ды выйшаў на двор - у сваю будку. Глядзiць - аж у будцы воўк чакае яго.
- Чаго ты тут? - зьдзiвiўся сабака.
- Па цябе прыйшоў, - адказвае воўк. - Памятаеш наш дагавор з табою?
Спалохаўся сабака - ня хочацца яму на воўчыя зубы трапляць. Вось ён i кажа:
- Ня еш ты мяне, воўк. Я цябе за гэта добра пачастую самаю смачнаю ядою.
- Адкуль-жа ты возьмеш?
- У майго гаспадара госьцi. Там пад сталом поўна касьцей - навет зь мясам. Хадзем!
- Баюся. Яшчэ заб'юць мяне там.
- Ня бойся, не заб'юць, - угаворвае сабака. - Я цябе правяду так, што нiхто i ня ўбачыць.
Згадзiўся воўк i пайшоў за сабакам.
Лыска пакiнуў яго ў сенцах, сам убег у хату, махнуў хвастом i патушыў лучыну.
- Цяпер бяжы пад стол, - паклiкаў ён ваўка. Воўк так i зрабiў.
Сабака накармiў ваўка, навет вiном напаiў. Сядзяць яны сабе пад сталом ды зюкаюць пацiху.
А тым часам госьцi засьпявалi вясёлыя песьнi.
Воўк слухаў, слухаў, ды кажа сабаку:
- Мне таксама сьпяваць хочацца.
- Маўчы лепш, - адказвае сабака.
Воўк памаўчаў крыху ды зноў за сваё:
- Ня вытрымаю, - кажа, - аж язык сьвярбiць, гэтак сьпяваць захацелася.
I зацягнуў на ўсю хату басам:
- Ау-ау!
А сабака таксама ня вытрымаў ды давай падпяваць яму:
- Гаў, гаў! Цяў, цяў!..
Пачулi гэта госьцi, ухапiлi хто качаргу, хто чапялу, набiлi ваўка i выкiнулi яго з хаты разам з сабакам.
Ачухаўся воўк i кажа сабаку:
- Ну i накармiў-жа ты мяне! Я табе не дарую гэтага.
- Сам вiнаваты, - кажа сабака. - Трэба было маўчаць.
- Не, - не згаджаецца воўк, - гэта ты вiнаваты. Навошта ты завёў мяне ў хату?
Спрачалiся яны, спрачалiся, нарэшце воўк кажа:
- Калi так, давай будзем ваяваць: хто каго зваюе, той таго i зьесьць. Зьбiрай сваё войска i прыходзь да мяне ў лес.
- Што-ж, - кажа сабака, - няхай будзе так.
Назаўтра ўзяў ён барана, ката i пеўня сабе ў памочнiкi ды пайшоў на вайну з ваўком.
А воўк запрасiў да сябе ў ваякi мядзьведзя, дзiка i зайца. Сабраў ён сваё войска, выйшаў на ўскраек лесу i чакае.
- Палезь ты, Мiхайла, - кажа ён да мядзьведзя, - на елку ды паглядзi, цi ня iдзе сабака iз сваiм войскам.
Мядзьведзь узьлез на елку, прыгледзеўся i кажа: