- Не, я не маю, - адказаў.
- Дык я табе дам вось гэту маленькую цацу на ўсялякi выпадак i няхай яна табе паможа калi трэба будзе.
Князь вынуў зь кiшэнi й палажыў на стале малы чорны Вальтэр. Янук ня верыў сваiм вачом. Мусiць у гэтага чалавека было ўсё прадумана.
- Вазьмi, - сказаў Князь. - Ведаеш, як яго ўжываць?
- Дзякую, спадар Князь. Але як ужываць ня ведаю.
- Антось, пакажы яму.
Дзяркач выняў зь пiсталету магазын, а адтуль патроны, нанава заладаваў iх i паказаў Януку як цэлiцца.
- Як вiдзiш, надта проста, - сказаў.
Князь пайшоў за занавеску, дзе стаяла ложка й вярнуўся з каробкай у руцэ.
- Без амунiцыi пiсталёт мёртвая рэч. Дык вось тут маеш на запас. Вазьмi, схавай усё гэта ў кiшэнi, каб ня вiдаць было. Мог-бы я табе дастаць праз нашу арганiзацыю нямецкую пасьветку на права мець зброю, але яна табе скора непатрэбная будзе. Зрэшта, мы прызнаём толькi сваю ўладу, дык я, ад iмя гэтае ўлады. перадаў табе, Янук, пiсталет. А цяпер жадаю вам посьпехаў у змаганьнi.
Янук зноў падзякаваў. Разьвiтаўшыся, выйшлi. Ужо на вулiцы Янук спытаў Антося:
- А якую працу мае Князь?
- Працуiць недзе ў гарадзкой управе. Мне Кастусь вельмi хвалiў яго. Вiдаць, што дзела сваё добра знаiць i аграном казаў, што ён з цантральнага камiтэту. Падабаўся табе?
- Так, надта разумны чалавек. Зноў будзеш ахоўваць кангрэс?
- Некаму-ж трэба, - усьмiхнуўся Дзяркач.
- А каб Немцы прыйшлi каго арыштаваць, тады што?
Антось зiрнуў на таварыша, усьмiхнуўся.
- Немцы? Мы-б iм паказалi дзе ракi зiмуюць!
40
Падгайскi, Янтось i Янук доўга раiлiся ў аграномавай хаце. Гаспадар паведамiў, што ён ужо здолеў перадаць у надзейныя рукi бальшыню сваiх харчоў, збожжа, адкуль iх можна будзе забраць пры бальшавiцкай акупацыi. А Антось расказаў, што супольна з Баравiком змог назапасiць зброi й амунiцыi, пераважна ў схованках на Марылiным гарбе й iншых. Пералiчыў больш дзесяцi чалавек з палiцыi, што маюць зьявiцца ў умоўленае месца, якiм зрабiлi лясьнiчоўку. Галоўнае - падабраць адпаведны момант, перачакаць, пакуль банды павылазяць з пушчы. Летам гэта няцяжка. Пастанавiлi перабiрацца ў лес парамi й троойкамi.
Вярнуўшыся зь Менску, Янук добра вытлумачыў Дунi ў чым справа.
- Што-ж, дзе ты тамака i я, хоць надта нялёгка гэта, - адказала пасьля шматлiкiх пытаньняў жонка.
Пастанавiлi бацьком i раднi нiчога не казаць i выбiрацца вечарам, зрабiць часовы прыпынак дзесь у густым збожжы цi зарасьнiках, недалёка дарогi, каб асачыць, як пакiнуць пушчу банды. Антось, апроч усiх iншых клопатаў, прынагляў i Нiну, каб не марудзiла. Зь iмi меў iсьцi Баравiк.
Радыё трашчала ад бальшавiцкага ўздыму. Немцы, згодна яго, уцякалi на ўсiм фроньце, а "народныя мсьцiўцы" атакавалi варожыя гарнiзоны й памагалi савецкай армii завязваць мяшкi. На Гацi бальшавiцкiя бамбавiкi наляцелi перад полуднем, выладавалi некалькi бомбаў i паляцелi назахад, па нейкiх сваiх заданьнях. Ужо ўчора недзе змыўся Левандоўскi, а Антось рыхтаваўся пакiдаць Гацi вечарам. Дарогамi з усходу, на калёсах i пеша рухалiся ўцекачы. Зь Лiтоўцаў рыхтаваўся ў дарогу адзiн солтыс Паўлоўскi. Вёска адранцьвела.
Пасьля сьпякотнага дня, сонца чырвонай куляй садзiлася за хрыбет лiпавiцкага бору. Над Архiпам кружыў астраб. Усё гэта бачыў праз вакно Янук. Усё было гатовае ў дарогу. Сьцiснулася сэрца.
- Янучок, думаеш, што мы калi сюды вернемся? - спыаталася, iзь сьлязьмi на вачох, у яго Дуня.
- Ня ведаю, даражэнькая, - адказаў Янук дрыжачым голасам. - Сьвет, якi мы зналi, ужо адыходзiць, а настае новы. Давай можа перад дарогай памолiмся... I пасьля вазьмi з сабой iкону.
Яны селi пры стале й схiлiлi перад iконамi галовы. Дзесьцi з усходу даляцеў гул артылерыйскай кананады. На зруйнаваную й аголеную зямлю адтуль паўзла шматгаловая хiмэра.
Таронта, 1977-1980
Сьпiс некаторых чужых або рэдка ўжываных словаў
Дзярлiвы - (бел.) драпежны.
Велькапольска - (польск.) лiтаральна "Вялiкая Польшча".
Жэч Паспалiта - Рэч Паспалiтая. Просты беларускi пераклад лацiнскага "рэспублiка" (res publiсa - "рэч публiчная", "рэч паспалiтая") палякi перайначылi на свой капыл паводля свайго спецыфiчнага вымаўленьня (Rzeczpospolita), а ў далейшым называлi й называюць так Польшчу.
Крэсы (Крэсы Всходне) - "усходняе памяжоўе". Так звыклi называць палякi заходнебеларускiя землi, дзе польская прапаганда залiчвала беларусаў у "расеезаваныя палякi".
Мiтычны - мiфiчны (бел., паходнае ад грэцкага. Падчас савецкае "моўнае рэформы" замененае на "мiфiчны" паводля расеезаванага вымаўленьня).
Тарэбка - (польск.) торбачка (жаночая).
Элiмiнацыя - выключэньне (бел., паходнае ад лацiнскага).
Жондовы - (польск.) урадавы.
Офяра едэн - (польск.) ах ты недарэка.
Хаме едэн - (польск.) ах ты хам.
Жондова владза - (польск.) урадавая ўлада
Двадзесьця пеньць - (польск.) дваццаць пяць (маецца на ўвазе дваццаць пяць удараў).
Троп - (бел.) сьлед, быць на тропе - злавiць сьлед, iсьцi па сьледу.
Ровар - (бел.) веласiпед
Транзакцыя - (бел., паходнае ад лацiнскага) зьдзелка.
Ужэнднiк - (польск.) чыноўнiк.
Мiльчэць - (польск.) маўчаць.
Ажэлкi - (польск.) "арляняты" - кукарды на шапках польскiх палiцыянтаў ды жаўнераў.
Залатоўка - (бел., размоўнае) злотая - польская грашовая адзiнка.
Родак - (польск.) суайчыньнiк.
Гэтта - (бел.) гэтак, гэта значыць, гэтакiм чынам, значыцца...
Хварбаваць - (бел.) фарбаваць. Хурманка - (бел.) фурманка. Хутра (бел.) футра. I г.д. Словы з шэрагу тых шматлiкiх, якiя праз савецкую "рэформу правапiсу" беларусам было загадана пiсаць i вымаўляць... па-польску: "фарбаваць, футра..."
Замэльдаваў - (польск.) даклаў, адрапартаваў.
Дэфэнзыва - польская таемная палiцыя, контрвыведка.
Iнвазii - утаргненьнi, напады (бел., паходнае ад лацiнскага, ужываецца пераважна йранiчна).
Чыньнiкаў жандовых - (польск.) дзяржаўных ворганаў.
Пшэклентэ - (польск.) клятыя.
Неўдзенчны - (польск.) няўдзячны (у дадзеным выпадку вымаўлена зь беларускiм акцэнтам)
Панствовы пастарунак - (польск.) палiцыйны ўчастак.
Панствовая зьнiжка - (польск.) дзяржаўная йльгота, права на навучаньнеся за дзяржаўны кошт.
Гвязды - (польск.) зоркi.
Владза - (польск.) улада.