“Празрысты Парыж” – адказы на пытаньні. Хочаш вер мне, хочаш сабе, але спытайся. “Спытайся!” – патрабуе аўтар. Добра. Паслухмяна пытаюся: дык чаму Ніка Самафракійская стаіць на галоўнай лесьвіцы Люўру?
Крылатую Ніку Самафракійскую паставілі ў Люўры на галоўнай лесьвіцы, бо яна анёл. Анёл без галавы.
Чым францускія рэвалюцыянэры адрозьніваліся ад астатніх?
Яны бурылі турмы, а астатнія “экстрэмалы” намагаліся разбурыць культавыя пабудовы: цэрквы, статуі, сынагогі… А французы не разбурылі Нотр-Дам – хаця маглі.
Вось ты кажаш: вежа-вежа-вежа… – перадражнівае чытача аўтар. Эйфэлева вежа – ніякая ня вежа. А “мост паміж небам і зямлёй”. Што ж, такі погляд мне падабаецца. Бо ў такім разе я, які ўпарта ня хоча лезьці на верхатуру, апынаюся ня дзесьці там, унізе, на дне пэрспэктывы, а: на беразе. На адным з двух берагоў – як усе парыжане.
У Парыж нельга прыехаць першы раз і зьдзівіцца, піша Глобус. Карціны, кіно, кнігі і тэлевізія выключылі магчымасьць першага зьдзіўленьня гэтым горадам. “З Парыжу зьнікла ім жа створаная ўражлівасьць”. Не пагадзіцца з аўтарам цяжка. Хіба што варта дадаць, што ўласныя ўражлівасьць і здольнасьць да зьдзіўленьня можна і вярнуць – калі захацець. Калі ты гатовы гуляць у гэтую гульню, быць пэрсанажам прыдуманай не табой і ўсім вядомай казкі. Адам Глобус не захацеў. Яго права. Калі я апынуўся тут упершыню – таксама меў цьмянае адчуваньне, што тут ужо быў. Толькі цяпер, пакрысе, яно пачынае зьнікаць.
Глобус піша пра пустыя парыскія касьцёлы, пра парфуму і кнігарні, дзе поўна танных кніжак, пра сьлізкае слова “гільятына”, пра парыжанак, якія сонечнымі днямі адкрываюць шыі – “цалуюцца шыямі і шчокамі”, пра Рэнуара і urinoirs, пра вялікіх і нікчэмных мастакоў, пра прастору, пра плошчы – і пра памеры: столікаў, вуліц, людзей, душаў.
Вельмі дакладна: пра парыскі рытм, парыскую хаду:
“У Парыжы адметная хуткасьць. Ён больш рытмiчны за Маскву i Варшаву, не кажучы пра паўсонны Мiнск i санлiвую прыгажуню Вiльню. На парыскi рытм ня так проста настройвацца, спачатку даводзiцца падбягаць на скрыжаваньнях. Ідзеш сабе спакойна на зялёнае сьвятло, праходзiш дзве трацiны, а яно раз – i згасла. Бяжыш. А праз дзень-другi не бяжыш, проста ходзiш шпарчэй, крочыш лёгкай парыскай хадою”.
Гэтыя хуткасьць і хада за апошнія 15 гадоў нікуды ня зьніклі – хіба што нейкая трывога пачала гнаць парыжанаў, дзьмухаючы ім у сьпіны. Да гэтай парыскай беганіны ты звыклася хутчэй за мяне. Памятаеш, пасьля нашай першай паездкі ў Парыж – той, кароткай, трохдзённай – мы пачалі пераходзіць менскія вуліцы, як парыжане? Хаця гэта я прыпісваю сабе тваю славу і тваю адвагу, гэта ты пачала, ты, натхнёная самагубчым Парыжам, а я ўсё абураўся: што ты ўсё пад колы скачаш? Перайсьці вуліцу па-парыску – значыць не стаяць, як баран, і чакаць нейкага там сыгналу, а проста ўзяць і перайсьці, што б там ні ехала табе наперарэз і якое б сьвятло ні гарэла. Liberté! Fraternité! Égalité: чым чалавек горшы за аўтамабіль? У Менску па-парыску не паходзіш – менскія кіроўцы звыклыя да дысцыпліны, у Парыжы яны адразу ператварыліся б у сэрыйных забойцаў. Я і цяпер цябе часам хапаю за рукаў: стой! У Парыжы не існуе правілаў вулічнага руху. Сьветлафоры – як бессэнсоўныя дэкарацыі, як статуі, як дрэвы. Тысячы матаролераў скачуць сярод іх, быццам арабскія скакуны, пад сваімі адчайнымі гаспадарамі, наравістыя і вольныя матаролеры, асядланыя людзьмі, якія ня ведаюць, кес кё сэ – нейкае ДАІ, нейкія зэбры…
Там, дзе мост паміж небам і зямлёй, лёгка згубіцца.
“Парыж уночы гудзе як магутны хвалiсты акiянiчны вецер. Парыж – горад-акiян. І як лёгка прапасьцi ў iм. І колькi людзей генiяльных i бяздарных папрападала. Час паставiць помнiк чалавеку, якi прапаў у Парыжы”.
Можа, сам Парыж і ёсьць такім помнікам? Наўмысна створаным, каб нагадваць пра мізэрнасьць амбіцый і спакушаць іх уяўнай веліччу? Але гэта ўжо я задаю пытаньне аўтару – парушаючы правілы гульні.
Гэта вялікі, злосны і прыгожы тэкст.
І празрысты. Калі абмінаць усе сэксуальныя памкненьні аўтара, што часам апаноўваюць яго ў самых нечаканых месцах, калі ветліва не рэагаваць на іх і ісьці далей, пакідаючы аўтара зь імі сам-насам і даганяючы на наступнай вуліцы – можна прайсьці зь ім скрозь увесь горад і пабачыць самае Галоўнае. Эсэ Глобуса – найлепшы антыгід па Парыжы ў беларускай літаратуры.