Гэта ўжо з другога “няспраўджанага эсэ”, якое так і называецца “Разбурыць Парыж”.
“…натуральна, што сонца гэтак скарэктаваных каштоўнасьцяў запынiлася не над намi, а над Парыжам”, – піша аўтар. – “А мы апынулiся ў яго глыбокiм ценю, дзе марудна сноўдаемся зь вечна задранымi да асьвечанай гары бародамi, спатыкаемся на кожным кроку i паныла нэндзiм: калi гэта “загляне сонца ў наша ваконца”?
Панылае нэндзаньне і праўда абрыдла. Абрыдла і ў літаратуры, і ў так званым рэальным жыцьці. Чаго-чаго, а яго хапіла і на мой век, і на твой, і на Акудовічаў. Хопіць. Не заглянула і не загляне. Бо тое, што лічылася сонцам – проста таршэр “Ікея”. Дый нашто балоту шмат сонца? Волі яно не дадае. А волю, згодна з Акудовічам, немагчыма заваяваць. Вось уладу – можна. Але ўлада – гэта ўжо Парыж. Імпэрскі Парыж культуры, Сталіца сьвету. Акудовіч супраць.
Я ўспамінаю Валянціна Акудовіча, які, відаць, стаіць цяпер недзе ў Менску на ганку кнігарні і курыць свой “Мінск”. Ягоную сівую бараду, пераканаўчыя словы, якія ён заўжды знойдзе для каго заўгодна, ягоныя парадоксы і пінжакі. У 90-я ён быў першы літаратар старэйшага, значна старэйшага за маё пакаленьня, які раптам падтрымаў Бум-Бам-Літ. Тады ён ставіўся да мяне досыць скептычна, стрымана ўхваляў скандальныя вершы, друкаваў і іх, і прозу, і пры гэтым, напэўна, не чакаў занадта шмат. А я вось чакаў.
Памятаю, як Акудовіч дужа ўразіўся, калі я сказаў, што буду пісаць прозу. “Вы, Альгерд, хочаце быць як Шамякін?” – пацьвельваў ён. “Хачу!” – рашуча адказаў я аднойчы, і Акудовіч мне паверыў. Ён падтрымаў мяне, калі я зрабіўся эсэістам – і, думаю, не прагадаў. З Акудовічам заўжды прыемна сустрэцца, а яшчэ прыемней заблукаць недзе на Браслаўшчыне, маючы з сабой гарэлку і каўбасу – ужо ж мы з табой, мая Ю., гэта ведаем…
Як жа прыйшла ў галаву філёзафа гэтая вар’яцкая ідэя – разбурыць места (і месца), дзе мы жывем? Усё пачалося з таго, што зірнуўшы на ідэі і дыскурсы, на задраныя да чужых помнікаў галовы і на клятых лёгацэнтрыстаў, якім у эсэ дастаецца на не абы-якія гарэхі, Акудовіч спытаў сябе… Але слова аўтару:
“Дык няўжо нам да скону зябнуць у гэтым золкiм сутоньнi, няўжо адсюль няма нiякага выйсьця на ясны белы сьвет? – неяк рашуча запытаўся я сам у сябе.
I сам сабе рашуча адказаў:
– Няма!
– Але ж нешта трэба рабiць.
– Трэба, – пагадзiўся я сам з сабою.
– А што трэба?..
I тут раптам вымавiлася, як выдыхнулася:
– Разбурыць Парыж”.
…Тады я адразу i вырашыў, што мушу сьпехам напiсаць эсэ з назвай “Разбурыць Парыж”, каб было дзе разгарнуць сваю эўрыстыку ў шыхты лагiчна сашчэпленых сылягiзмаў i тым самым давесьцi ўсiм занураным у паныласьць беларусам, што ў нас няма альтэрнатывы: альбо мы разбурым Парыж, альбо Парыж, урэшце рэшт, сваiм цяжкiм ценем спляжыць нас – дашчэнту”.
Вось так. Бурачы парыжы, Акудовіч ратуе нас ад небясьпекі. Бо Парыж – гэта пагроза. І нават любоў тут не дапаможа.
“Дарэчы, я люблю Парыж, але… Але Беларусь я люблю болей, – тлумачыць Акудовіч, і ёсьць тут нейкая ўнутраная лёгацэнтрычная пастка, але абмінем яе. – …калi пытаньне паўстала рубам: каму зьнiкнуць, а каму быць заставацца, то я, натуральна, выбраў Беларусь”.
Парыж – дзіўнае месца. Калі яго зьнішчаеш – у зусім іншым кутку Эўропы робіцца сьвятлей. Але і самому Парыжу горш ня робіцца. Яго бурыш дашчэнту – ён застаецца, у яго тысяча сьмерцяў, і кожная зь іх – мастацтва.
35. Пароль. Вялікдзень. Хадановіч
“Тонучы ў Сене, хапаешся за саломінку” – напісаў, пабываўшы ў Парыжы, паэт Андрэй Хадановіч. Француская саломінка, “парыская трасянка” і паэтычны талент уратавалі Андрэя. Выйшаўшы сухім з падступнай парыскай вады, у Менск ён вярнуўся жывы і здаровы і напісаў яшчэ некалькі кніжак.
Пражэрлівы Парыж не дачакаўся чарговай ахвяры. Цёмная вада калыхнулася і паплыла далей.
Тонучы ў Сене… Прачытаў гэты радок Хадановіча і ўспомніў, як тры гады таму летняй раніцай мы зь ім плавалі па беларускім азярцы на Браслаўшчыне. Я толькі што прыехаў на сэмінар маладых літаратараў, у якім ты ўдзельнічала, мая Ю. Мы з табой былі знаёмыя толькі два тыдні. І вось, кінуўшы ўсё і ўзяўшы білет на першы аўтобус у напрамку Браслава, я прыехаў да цябе: вакол пахмельныя, але сымпатычна-паэтычныя маладыя твары, вочы рознай ступені адоранасьці, а мы сядзім з Хадановічам на бервяне і нясьпешна гаворым, пра цябе і пра мяне, і пра літаратуру, а потым ідзем плаваць. Таўстапузыя, саракагадовыя, плёскаемся на сярэдзіне прахалоднага возера. І я разумею, што застануся тут надоўга. Што ўсё гэта зробіцца і маім жыцьцём таксама. Што нікуды мне не падзецца ад краіны, у якой ты жывеш, мая Ю., трэба будзе працаваць рукамі і нагамі, трэба пісаць і думаць, змагацца і адольваць, трэба зноў ужывацца ў гэты беларускі сьвет, у якім ты жывеш і які ня хочаш пакідаць, бо ў іншым табе сумна. Мне добра там, дзе ты. Значыць, будзе добра і ў Беларусі.