Вальжына Морт – самая вядомая ў сьвеце беларуская жанчына-паэтка. Яна жыве ў ЗША і выкладае літаратуру ва ўнівэрсытэце, дзе ў свой час гэтым самым займаўся ніхто іншы, як Набокаў. З Вальжынай мы знаёмыя даўно, я люблю казаць, што ў 90-х мы разам рабілі маленькую літаратурную рэвалюцыю ў Беларусі. Потым Вальжына зьехала, і мы доўга ня бачыліся, але паціху ліставаліся. Пакрысе я рабіўся Бахарэвічам, а яна – файнай і прызнанай у сьвеце паэткай. Некалі яна завітвала да мяне ў госьці ў Гамбург – і пра Парыж мы зь ёй ніколі не размаўлялі. Хапала іншых тэмаў: больш надзённых.
Але і Вальжына Морт мае свой Парыж.
Калі яна ўпершыню паспрабавала туды выправіцца, яе папросту не пусьцілі. Не далі візу. У вольным сьвеце так бывае: за яго межы выехаць лягчэй, чым вандраваць па ягоных абшарах. Іншы чалавек пакрыўдзіўся б і апусьціў рукі з заціснутым у іх пашпартам. Пачухаў бы каўтун у дрэдах і пракляў бы Парыж да сёмага калена, да самых яго катакомбаў. Вальжына зрабіла, як і мусіла зрабіць паэтка: яна вырашыла паехаць у якую-небудзь былую францускую калёнію і палюбіць яе мацней за вобраз уяўнага Парыжу. Такая вось вясёлая і паэтычная помста Сталіцы сьвету.
Так замест Парыжу яна трапіла ў Марока і месяц пражыла ў Маракешы, Чырвоным горадзе ля Атляскіх гораў. Горадзе, пра які ў 60-х цудоўную кніжку напісаў Эліяс Канэці (“Галасы Маракешу”). У ёй ёсьць вярблюды, якіх вядуць рэзаць, і сьвятЫ, які жуе кінутыя яму манэты і выплёўвае, як макуху, і начныя дахі, і шумныя рынкі: суцэльнае патананьне ў іншасьці. І ўсё ж, калі верыць Канэці, Парыж ёсьць і ў Маракешы. Так што помста атрымалася – а сапраўдны Парыж ад Вальжыны ўсё роўна нікуды не падзеўся.
Празь некалькі гадоў Вальжына выкладала паэзію ў Бэрліне – і разам зь сям’ёй без праблем зьезьдзіла ў Парыж на тыдзень. Яны пасяліліся ў Сэн-Жэрмэн-дэ-Прэ: у іхным гатэлі жылі джазавыя музыкі, бо ў гэтым раёне столькі ж джазавых клюбаў, як зорак у небе Маракешу. Вальжына зь сям’ёю хадзілі па музэях і гулялі ў футбол у Люксэмбурскім садзе.
Турыстычных вершаў пра гарады (прыехаў, пабачыў, напісаў) Вальжына ня любіць. “Калі ты пытаешся, ці маю я вершы пра Парыж, можа, падыдзе вось гэты?” – піша мне Вальжына са сваёй Амэрыкі і дасылае тэкст пад назвай
ЖАН-ПОЛЬ БЭЛЬМАНДО