Jeśli pamiętam trochę więcej z Biesów, to niewiele więcej. Z Braci Karamazow pamiętam bardzo wiele, wiem mianowicie, kto zabił, czyli nic nie pamiętam. Czarodziejską górę czytam co dwa, co trzy lata – znam mniej więcej nazwiska bohaterów. Z prozy Faulknera, Płatonowa, Babla, Schulza, Melville'a, Karki, Kundery, Musila, Brocha, Iwaszkiewicza nie pamiętam nic. Wszystkich tych pisarzy bardzo pilnie i nieraz po wielokroć przeczytałem i pamiętam bardzo mało. Ale, prawdę powiedziawszy, gdybym ich dobrze pamiętał, byłbym uboższy, byłbym nieszczęśliwy, byłbym bliższy końca, byłbym już martwy w jakiejś mej duchowej części. No bo przecież gdybym ja miał rzetelną pewność, że dobrze znam i pamiętam dajmy na to Dok- tora Faustusa Tomasza Manna, to miałbym też dotkliwe poczucie śmierci tej książki, pew- ność, że nigdy już nie będę jej czytał, kto wie, może nawet usunąłbym ten tom z biblioteki, no bo po co trzymać coś, co się zna na wylot i do czego nigdy się nie wróci? W swych – raz jeszcze podkreślam – nieco fałszywie wykreowanych wątpliwościach Suskind idzie funda- mentalnie dalej: „Więc po co czytać, po co raz jeszcze czytać na przykład tę książkę, skoro wiem, że wkrótce nie pozostanie mi po niej nawet cień wspomnienia? Po co w ogóle jeszcze coś robić, skoro wszystko obraca się wniwecz? Po co żyć, skoro i tak trzeba umrzeć?”
Możliwość dopisania dalszego ciągu tej refleksji jest w swej komiczności dość trywialna. Po co kochać, jak już się kochało? Po co jeść, jak już się jadło? Po co jechać do Wisły, jak już się tam było? Po co iść do kina, jak już się było w kinie? Z takiego mianowicie powodu, że życie jest jednorazowe i w swej jednorazowości produkuje silny, mityczny i nieubłagany głód powtarzalności. Książek nie czyta się po to, aby je pamiętać. Książki czyta się po to, aby je zapominać, zapomina się je zaś po to, by móc znów je czytać. Biblioteka jest zbiorem snów zapomnianych, ale utrwalonych, jest szansą nieustannego powrotu, a każdy powrót może tu na powrót stać się pierwszym przyjściem. Całkiem zwyczajnie mówiąc poza tym, cała ta amnezja in litteris jest dosyć cudzysłowowym zjawiskiem, to czego się nie pamięta powierz- chownie, pamięta się głębinowo. Z najbardziej nawet zapomnianych tekstów odkładają się w labiryntach podświadomości fragmenty obrazów, tonacji, fabuł.,,Jak można zapomnieć? A jednak można zapomnieć / Zostają (wszakże) szczegóły, logika popiołu”. W czytaniu zapo- minanie jest równie ważne jak pamięć, powtórna, kolejna lektura to nie jest żadne proste
„przeżyjmy to jeszcze raz”, to ponowne uruchomienie snu, a sen choć już kiedyś śniony, zaw- sze jest nieprzewidywalny. Po co zasypiać, jak człowiek i tak się obudzi, i po co się budzić, jak człowiek i tak uśnie?
Obraz literatury jako snu, biblioteki – sennika, zbioru zapisanych snów ma starą, ogromną i wieloraką tradycję, całkiem nie onirycznym przypadkiem tysiące książek mają na początku scenę przebudzenia albo scenę zasypiania. Bohater Prousta kładzie się spać wcześnie, Gregor Samsa po przebudzeniu stwierdza, co stwierdza, Ilja Iljicz Obłomow leży rankiem w łóżku. Literatura jest wiekuistym wychodzeniem ze snu i wchodzeniem w sen. Człowiek piszący jest zawsze na krawędzi, zawsze u progu tych światów, nawet w głębi pisania jest się zawsze u brzegu pisania.
Budzisz się z niespokojnych snów i obojętnie, czy budzisz się w lodowatym domu w gó- rach, czy w rozgrzanym jak piec martenowski wieżowcu na Francesco Nullo i tak dygoczesz w niepojętej furii, zbytecznie rozwijasz swe retoryczne możliwości i udajesz, że nie wiesz, przeciw komu masz swą udrękę i furie obrócić, udajesz, że nie widzisz ani nie zapisanych, eleganckich zeszytów w linię, ani ryzy luksusowego i dziewiczo nietkniętego atramentem papieru na biurku. I po co udajesz, po co udajesz, jak i tak niczego innego nie potrafisz? Ach, oczywiście, udajesz, ponieważ dalej myślisz o tej porywającej suchotnicy, co ci we śnie sza- chy sprzedawała, a ty w takich sytuacjach, obojętnie, we śnie, czy na jawie, zawsze coś uda- jesz. Myślisz o porywającej suchotnicy i widzisz ją dokładnie, widzisz jej suknię z czarnej tafty, usta pociągnięte szminką Bourjois, srebrny łańcuszek na kruchym przegubie, widzisz ją dokładnie i to jest dobre. Literatura jest sen, ale sen dokładny, pełnofabularny i ze szczegóła- mi.
Seans z wielbicielką
Piotrowi Mucharskiemu
Z filmu Woody Allena pt. Przejrzeć Harry'ego pamiętam niewiele, ponieważ byłem w ki- nie z wielbicielką mojej twórczości. Wielbicielka mojej twórczości siedziała obok, zarykiwała się ze śmiechu, z niesłychanym entuzjazmem grzmociła mnie pięścią w bok i raz po raz zna- cząco spoglądała to na mnie, to na ekran. Ja siedziałem z kamienną twarzą, z niesmakiem śledziłem wątłą zresztą akcję filmu, nic mnie nie śmieszyło, nie rozumiałem spontanicznych i radosnych reakcji wielbicielki mojej twórczości, byłem zły.
Nie byłem pewien, czy wielbicielkę mojej twórczości śmieszą mizerne analogie pomiędzy światem mojej osoby a światem przedstawionym filmu, czy przeciwnie (nietaktownie), śmie- szy ją przepaść, jaka jest pomiędzy mną a Woody Allenem. Owszem, pomiędzy mną a Wo- ody Allenem jest przepaść, ale to nie musi być powodem niewybrednych szyderstw. Będę brutalny: pomiędzy wielbicielką mojej twórczości a Elizabeth Shue (kreującą w filmie rolę Fay, wielbicielki twórczości pisarza Blocka, kreowanego przez Allena) jest także przepaść, ale ja elegancko nie naigrawam się z tego powodu z nieszczęsnej Elizabeth – Fay. Naigrawa- nie się za moim pośrednictwem z Woody Allena jest zresztą piętrowo nietaktowne, trąci mia- nowicie protestanckim antysemityzmem. Wielbicielka mojej twórczości, słysząc często gęsto padające z ekranu dowcipy żydowskie i antyżydowskie, wprost boki zrywała ze śmiechu, powiedzmy, że miała do tego uprawnienia – wielbicielka mojej twórczości co najmniej z dwóch powodów uważa się za Żydówkę: powód pierwszy jest taki, że jedna z prababek wiel- bicielki mojej twórczości była Singerówna z domu; powód drugi nazwać można solidarno- ściowym – wielbicielka mojej twórczości jest rocznik 1968. Proszę bardzo: śmiej się, po- chopna Sulamitko, z antysemickich dowcipów, mnie posępnego i znającego mroki nietoleran- cji protestanta takie, pożal się Boże, brawurowe wice nie śmieszą.