— Dzięki za propozycję — rzekł Goodman. — Muszę to przemyśleć. Może powinienem porozmawiać z aktualnym beneficjantem i dowiedzieć się czegoś o naturze pracy.
— A jak sądzisz, skąd się tu wziąłem? — zapytał człowieczek. — Jestem Najwyższy Prezydent Borg.
Dopiero teraz Goodman dostrzegł oficjalny medalion na szyi gościa.
— Daj mi znać, gdy podejmiesz decyzję. Będę w Dworzyszczu Narodowym. — Uścisnął dłoń i wyszedł.
Goodman odczekał pięć minut, a potem zadzwonił na boya.
— Kim był ten człowiek?
— To był Najwyższy Prezydent Borg — odparł boy. — Wziąłeś robotę?
Goodman powoli pokręcił głową. Nagle pojął, że o Tranai musi się jeszcze dowiedzieć wie1e.
Następnego ranka Goodman sporządził alfabetyczną listę rozmaitych fabryk produkujących roboty i ruszył w poszukiwaniu pracy. Ku swemu zdumieniu dostał ją bez najmniejszych problemów w pierwszym miejscu, o które zahaczył. Wielkie Zakłady Robotów Domowych Abbaga zatrudniły go, ledwie zerknąwszy na referencje.
Jego nowy pracodawca, pan Abbag, był niski, miał groźny wygląd, ogromną siwą grzywę i roztaczał aurę ogromnej energii osobistej.
— Cieszę się, że mamy Ziemianina na pokładzie — rzekł Abbag. — 0 ile wiem, jesteście ludźmi pomysłowymi, a potrzebujemy tu bez wątpienia pomysłowości… Będę z tobą szczery, Goodman — mam nadzieję, że twój innoplanetarny punkt widzenia przyniesie mi korzyści. Znaleźliśmy się w impasie.
— Czy to problem produkcyjny? — spytał Goodman.
— Pokażę ci. — Abbag powiódł Goodmana przez fabrykę — Tłocznię, Obróbkę Cieplną, Laboratorium Analiz Rentgenologicznych, Montażownię — do Sali Prób, którą urządzono jak połączenie kuchni z bawialnią. Pod jedną ze ścian stał w szeregu tuzin robotów.
— Wypróbuj jednego — polecił Abbag.
Goodman zbliżył się do najbliższego z robotów i spojrzał na jego urządzenia sterujące. Były dość proste. Poddał maszynę standardowemu testowi, jak podnoszenie przedmiotów, zmywanie garnków i patelni, nakrywanie stołu. Reakcje robota były zupełnie poprawne, choć wściekle powolne. Na Ziemi podobną niezdarność wypleniono sto lat temu. Widać tu, na Tranai, byli trochę zacofani.
— Wygląda na dość wolnego — zauważył Goodman ostrożnie.
— Masz rację — rzekł Abbag. — Cholernie wolny. Osobiście myślę — że mniej więcej akurat. Ale Badania Rynku wykazują, że klienci chcą, żeby były jeszcze wolniejsze.
— Hę?
— Zabawne, co? — spytał Abbag smętnie. — Zaczniemy tracić pieniądze, jeśli spowolnimy je bardziej. Popatrz na jego flaki.
Goodman otworzył tylną pokrywę i zatrzepotał powiekami na widok plątaniny kabli. Po chwili zdołał się w nich rozeznać. Robot zbudowany był tak jak każda nowoczesna, ziemska maszyna na niedrogich układach scalonych. Ale zainstalowano w nim specjalne przekaźniki spowolniające sygnał, moduły wygłuszające impuls i mechanizmy obniżające napięcie.
— Tylko mi powiedz — gniewnie zapytał Abbag — jak możemy spowolnić go jeszcze bardziej, nie zwiększając jego rozmiaru o jedną trzecią a ceny po dwakroć? Nie mam pojęcia, o jaki rodzaj oddoskonalenia będą się dopominać w najbliższej kolejności.
Goodman próbował przystosować się mentalnie do koncepcji oddoskona1enia maszyny.
Ziemskie fabryki starały się zawsze budować roboty o reakcjach szybszych, sprawniejszych, dokładniejszych. Nigdy nie miał powodu, by kwestionować sensowność tej zasady. I nie znajdował go teraz.
— A jakby tego było mało — skarżył się Abbag plastik, który zsyntetyzowaliśmy dla tego właśnie modelu, akatalizował albo diabli wiedzą co. Popatrz.
Kopnął robota w część brzuszną. Plastik wgiął się jak arkusz cyny. Kopnął ponownie. Plastik wgiął się głębiej, a robot zaczął terkotać i migać patetycznie. Trzeci kopniak roztrzaskał powłokę. Wnętrzności robota eksplodowały, zaściełając podłogę.
— Dość tandetny — rzekł Goodman.
— Niewystarczająco tandetny. Powinien się rozpaść od pierwszego kopniaka. Nasi klienci nie będą mieli żadnej satysfakcji z wsadzania im stopy w brzuch przez cały dzień. Ale powiedz, jak niby mam wyprodukować plastik, który zniesie normalną eksploatację — bo nie chcemy, żeby te rzeczy rozpadały się przypadkowo — a jednak rozleci się w kawałki, kiedy klient tego zapragnie?
— Jedną chwileczkę — zaprotestował Goodman. Ustalmy to sobie. Celowo spowalniacie te roboty, by tak irytowały ludzi, że ci je zniszczą?
Abbag uniósł brwi. — Oczywiście!
— Dlaczego?
— Ty jesteś tu nowy — rzekł Abbag. — Wie o tym każde dziecko. To rzecz fundamentalna.
— Będę wdzięczny, jeśli mi wyjaśnisz.
Abbag westchnął.
— Cóż, przede wszystkim, jak wiesz, każdy wynalazek mechaniczny jest źródłem irytacji. Ludzkość charakteryzuje się głęboką i odwieczną nieufnością wobec maszyn. Psychologowie nazywają to instynktowną reakcją życia na pseudożycie. Zgodzisz się ze mną w tej kwestii?
Marvin Goodman przypomniał sobie całą tę niepokojącą literaturę, jaką czytał — o buntach maszyn, mózgach cybernetycznych przejmujących władzę nad światem, androidach w natarciu i tak dalej. Pomyślał o humorystycznych artykułach i facetach strzelających do swych telewizorów, roztrzaskujących tostery o ścianę, albo „wyrównujących rachunki” z samochodami. Przypomniał sobie też wszystkie kawały o robotach podminowane głęboką wrogością.
— Myślę, że mogę się na to zgodzić — powiedział Goodman.”
— Więc pozwól, że moją tezę ujmę inaczej — rzekł Abbag pedantycznie. — Każda maszyna jest źródłem irytacji. Im lepiej działa, tym bardziej irytuje. Stąd, w konsekwencji, wniosek, że maszyna działająca doskona1e jest ogniskiem frustracji, utraty szacunku do siebie, resentymentów bez adresu…
— Chwileczkę! — zaoponował Goodman. — Tak daleko bym się nie posunął!
— …i schizofrenicznych fantazji — ciągnął nieubłaganie Abbag. — Ale maszyny są nieodzowne w zaawansowanej gospodarce. Najlepszym tedy rozwiązaniem z 1udzkiego punktu widzenia jest posiadanie maszyn zawodnych.
— Zupełnie tego nie chwytam.
— To oczywiste. Na Ziemi wasze gadgety pracują na granicy optimum, wywołując uczucie niższości w ludziach, którzy je obsługują. Niestety, macie masochistyczne tabu plemienne, które broni je przed zniszczeniem. Rezultat? Ogólny niepokój w obecności uświęconej i nieludzko sprawnej Maszyny i poszukiwanie obiektu agresji, którym zwykle staje się żona lub przyjaciel. Bardzo żałosny stan rzeczy. Och, wszystko, jak sądzę, gra w kategoriach produkcji mierzonej w robotogodzinach, ale wcale nie gra w kategoriach perspektywicznie ocenianego zdrowia i samopoczucia.
— Nie jestem pewien…
— Człowiek to istota niespokojna. U nas, na Tranai, kierujemy niepokój ku temu właśnie punktowi, pozwalając mu służyć jako kanał ujścia także innych frustracji. Facet ma czegoś po uszy — bum! Bierze i kopie swojego robota. Następuje natychmiastowe i terapeutyczne rozładowanie emocji, zyskanie cennego — i niepodważalnego — poczucia wyższości nad zwykłą maszynerią, zmniejszenie ogólnych napięć, życiodajny zastrzyk adrenaliny do krwiobiegu, a zarazem impuls dla rozwoju industrializacji Tranai, bo gość niezwłocznie idzie kupić następnego robota. I co on, w końcu, takiego zrobił? Nie stłukł żony, nie popełnił samobójstwa, nie wypowiedział wojny, nie wynalazł nowej broni ani też nie uciekł się do jakiegokolwiek z innych, co pospolitszych, sposobów rozładowania agresji. Po prostu rozwalił taniego robota, którego natychmiast może zastąpić nowym.