— …Вы зможаце паглядзець у Дэнклiнгене, — сказаў лагодны голас, айчынны фiльм "Моргаскiя браты"; пачатак сеансаў а васемнаццатай гадзiне i а дваццатай гадзiне пяцьдзесят хвiлiн… У додрынгенаўскiм кiнатэатры iдзе знакамiты фiльм "Што можа каханне?"…
…Цiха, цiха, мая лодачка знiшчана, але хiба я не навучылася плаваць у Блюхербадзе ў 1905 годзе? Тады ў мяне быў чорны купальнiк з фальбонкамi i хвартушком; я скакала ў ваду, галавою ўнiз, з вышынi аднаго метра;…узяць сябе ў рукi, набраць паветра; ты навучылася плаваць — a што там прапануе лагодны голас пад нумарам адзiн-адзiн-тры?
— …Калi ўвечары да Вас завiтаюць госцi, мы можам параiць вам смачнае i адначасна таннае меню: на першае грэнкi, запечаныя з сырам i вяндлiнай, потым зялёны гарошак са смятанаю i да яго лёгкi бульбяны пудынг, а таксама шнiцэль проста з рушту…
— Фройляйн, фройляйн!.. — Я ведаю, што грамафонныя кружэлкi адказаць не могуць.
— …Госцi ацэняць знакамiтыя здольнасцi гаспадынi…
…Нацiснуць на рычагi i зноў накруцiць — адзiн-адзiн-чатыры. Лагодны голас:
— …значыць, вы паўкладалi ўвесь неабходны для кемпiнга рыштунак, падрыхтавалi гатовыя запасы, i прашу не забываць: калi Вы паставiце машыну на стромкiм схiле, трэба нацiснуць на ручны гамулец; а цяпер зычым Вам добрага нядзельнага адпачынку ў коле сям'i…
…Hе дам сабе рады; занадта многа часу трэба надрабляць; усё больш палатнее мой твар, не паяўляюцца слёзы на маiм закамянелым твары, адмоўлены, дарма патрачаны час, нiбы цвёрды камяк хлуснi, засеў ува мне; люстэрка, кавалачкi пабiтага люстэрка; скажыце мне, цi мае валасы сапраўды пасiвелi ў катоўнях гэтых лагодных галасоў? Адзiн-адзiн-пяць — заспаны голас:
— Слухаю. Тэлефонная станцыя Дэнклiнген.
— Цi чуеце Вы мяне, фройляйн? Цi чуеце?
— Чую Вас.
Смех.
— Мне трэба тэрмiновае злучэнне з канторай архiтэктара Фэмеля. Модэстгасэ, дом сем альбо восем; абодва адрасы Вы знойдзеце з прозвiшчам Фамель, дзетка. Вы не будзеце злаваць на мяне, калi я буду называць вас дзеткаю?
— Ды не, што Вы, шаноўная панi…
— Гэта вельмi тэрмiнова.
Пачулася шалясценне паперы.
— У мяне тут у спiсе пан Генрых Фэмель i пан доктар Роберт Фэмель. Вам сувязь з кiм?
— З Генрыхам Фэмелем.
— Прашу не класцi трубку.
Цi тэлефонны апарат, як i даўней, стаiць на падаконнi — гэтак, што, тэлефануючы, ён можа глядзець на вулiцу i на дом на Модэстгасэ, восем, дзе яго дзецi гулялi на тэрасе, а таксама — унiз, на Грэцаву краму, перад дзвярыма якой вiсеў дзiк; цi там напраўду ў гэтай хвiлi звонiць тэлефон? Яна чула сiгналы выклiку, а прамежкi маўчання памiж iмi здавалiся ёй бясконца доўгiмi.
— Вельмi шкада, шаноўная панi: там нiхто не адказвае.
— Калi ласка, паспрабуйце набраць другi нумар.
— Набiраю… Няма, няма адказу.
— У такiм разе, дзетка, замоўце мне таксi.
— З ахвотаю. Куды?
— Да дэнклiнгенаўскай лякарнi.
— Зараз зраблю, шаноўная панi.
— Вось, Гупэрц, можаце забраць гарбату, хлеб i закуску. I, калi ласка, я б хацела застацца адна; калi таксi заедзе ў алею, я яго ўжо неяк убачу; не, дзякуй, болей нiчога не трэба; Вы i праўда не грамафонная кружэлка? Ах, прабачце, я зусiм не хацела Вас пакрыўдзiць… гэта быў толькi жарт; дзякуй Вам.
Ёй было холадна; яна адчувала, як твар нiбы збiраецца ў зморшчыны твар бабулi, памяты, стомлены; ён адбiваўся ў шыбiне; слёз няма; цi сапраўды ён, гэты час, срэбрам прабраўся ў яе чорныя валасы! Я навучылася плаваць, але не ведала, што вада бывае такая халодная; лагодныя галасы мучылi мяне, заганялi ў мяне сучаснасць; бабуля з серабрыстымi валасамi, гнеў, ператвораны ў мудрасць, думкi пра помсту — прага атрымаць дараванне; нянавiсць пад цукровым глазурам мудрасцi; старэчыя пальцы ўцялiся ў скураную сумачку; золата, якое выносiцца з заклятага замку; выкуп за мяне.
Забяры мяне адсюль, мой наймiлейшы, я вяртаюся да цябе. Я буду тваёй сiвавалосай, старой каханай жонкай, добрай маткаю i ласкавай бабуляю, якую можна хвалiць перад усiмi сябрамi; "наша бабуля шмат гадоў была хворая, але вось паправiлася i прынесла з сабой сумачку, поўную золата".
Што мы будзем сёння есцi ў Кронэравай кавярнi? Грэнкi, запечаныя з сырам i вяндлiнай, зялёны гарошак са смятанай ды шнiцэль; i цi будзем мы крычаць: "Асанна Давiдавай нявесце, якая вярнулася з заклятага замка"? Свае вiншаваннi нам выкажа Грэц, забойца сваёй мацi; голас крывi ў iм не загаварыў, i ў Оты ён не загаварыў таксама; калi настаўнiк гiмнастыкi будзе праязджаць каля дома на сваёй сiвой клячы, я стрэлю па iм. Ад альтанкi да вулiцы не больш як дзесяць метраў — дыяганальная лiнiя не будзе даўжэйшая за трынаццаць; я папрашу Роберта дакладна ўсё вылiчыць; ва ўсякiм разе гэта месцiцца ў межах найбольшай трапнасцi стрэлу; генерал "Сектар Абстрэлу" мне гэта растлумачыў; ён павiнен ведаць такое, наш сiвагаловы касцельны служка; заўтра ад ранiцы ён заступiць на службу; цi ён да тае пары вывучыць, што трэба казаць не «utilatem», a "ad utilitatem"? Чырвоны шнар над пераноссем… i ўсё ж даслужыўся да гаўптмана; так доўга цягнулася гэтая вайна; шыбы ў вокнах звiнелi пры кожным новым выбуху, i пыл пакрываў падаконнi; я напiсала пальцам на iм: "Эдыт, Эдыт…", я любiла цябе больш, чым мне мог падказаць голас крывi; адкуль ты паявiлася ў нас, Эдыт, скажы, адкуль?
Я зморшчваюся ўсё больш i больш; ён панясе мяне на руках з таксi ў Кронэраву кавярню; прыеду якраз без спазнення; цяпер самае позняе шостая гадзiна шэсць хвiлiн i трыццаць секундаў; чорны кулак, поўны помсты, расцiснуў маю памаду; i мае спарахнелыя косцi дрыжаць; баюся, як яны будуць выглядаць, мае сучаснiкi; цi будуць яны тыя самыя людзi, што былi даўней, альбо толькi падобныя да iх? А што з нашым залатым вяселлем, стары; у вераснi 1908 года — ты забыўся? — трынаццатага верасня 1908 года; як ты мяркуеш спраўляць залатое вяселле? Жонка-юбiляр з серабрыстымi валасамi, муж-юбiляр з серабрыстымi валасамi, а наўкола незлiчоная грамада ўнукаў; прабач мне за мой смех, Давiд… ты не быў Аўрамам, але я адчуваю ў сабе крышачку ад смеху Сары, толькi зусiм крышачку: шмат яго ўва мне змяшчаецца; я нясу з сабою толькi арэхавую шкарлупiну смеху ды яшчэ сумачку, поўную золата; але хоць i слабы мой смех, ён хавае ў сабе агромнiстую энергiю, большую за Робертаў дынамiт…
Урачыста, вельмi ўрачыста, але занадта марудна вы iдзяце праз алею; наперадзе сын Эдыт, але побач з ёй не Рут; ёй было тры гадкi, калi мяне забралi ад iх, ды я б усё адно пазнала яе, нават калi б убачыла яе васьмiдзесяцiгадовую; гэта не Рут; жэсты рук не забываюцца; у арэхавай шкарлупiне жыве ўжо будучае дрэва; як часта мне даводзiлася бачыць гэткi, як у Рут, жэст — у маёй мацi, калi яна адкiдвала сабе з iлба валасы; дзе ж Рут? Няхай яна мне выбачае… гэта чужая, прыгожая дзяўчына; ах, вось чэрава, якое народзiць тваiх праўнукаў, стары; цi будзе iх сямёра, сем разоў па сямёра? Прабач, што я смяюся: вы паяўляецеся, нiбы герольды, павольна i занадта ўжо ўрачыста; вы хочаце забраць юбiляра-нявесту? Вось я тут, гатовая, зморшчаная, нiбы стары-стары яблык; ты можаш занесцi мяне ў таксi на руках, стары; але хуценька: я не магу цяпер змарнаваць нi секунды; ага, таксi прыехала ўжо: бачыце, як я добра ўмею ўсё арганiзаваць; ва ўсякiм разе як жонка архiтэктара навучылася гэтаму… дайце праехаць таксi, а самi станьце паабапал алеi: справа — Роберт i незнаёмая прыгажуня, злева — стары са сваiм унукам; Роберт, Роберт, хiба гэта тое месца, дзе ты павiнен пакласцi руку каму-небудзь на плячо? Табе трэба дапамагчы, падтрымаць? Хадзi сюды, стары; заходзь, прынясi сюды шчасце… святкуйма i радуймася! Прыйшла нашая часiна!