Апошнія два радкі хвалююць найбольш, колькі б разоў я ні спяваў ix, пачуўшы песню на кактэбельскім узмор'і, ад украінак, пісьменніцкіх жонак i дачок-падлеткаў у жніўні 1949-га.
Сёння гэтую песню мне нагадала, дзякуй ёй, зязюла наша. Песня ў мяне яшчэ не закончылася, a ўжо выклікала з даўняй памяці другія. Зноў убачыўся калодзеж на роднай сядзібе, вакол якога пара падзяўбсці калуном ды ітрыбраць лішйюю наледзь, саснова чысценькае карыта, з яісога празрыста сцюдзёную ваду няспешна п'юць дзве спраўныя кабыліцы, а я, юнак, не ім жа, а сабе спяваю волжска-ямшчыцкую, таксама адну з любімых:
Тут ужо блізка да роднай «Рэчанькі», з яе чароўнай мелодыяй i заключнымі, глыбока паэтычнымі радкамі:
Колькі вып'е разумны сябар конік, колькі можна начэрпаць шчасця двума вёдрамі!..
У маім, так сказаць, «хутаранскім» рэпертуары ёсць i здаўна, ca школы любімая «Za mgłami, za górami», туга паляка-выгнанніка па родных мясцінах, што так нагадваюць некаторыя нашы:
Па маскоўскім тэлебачанні — канцэрт, прысвечаны Уладзіміру Мулявіну. Добры канцэрт, без удзелу модных безгалосых крыкуноў, сіламі па-сапраўднаму таленавітых спявачак i спевакоў, аднак жа нейкі, калі не чыста рускі, дык нібы насцярожаны палітычна. Толькі адзін з маладзейшых, «колокольно-барабанный» Г., ад каго я найменш спадзяваўся пачуць патрэбнае, вымавіў слова «белорусский» — адно за ўвесь гадзінны канцэрт!.. I жалю ў нас, i ў Маскве, i ў Мінску, многа, шчырага жалю па сапраўды заслужаным арганізатары i кіраўніку славутых «Песняроў», ужо i помнік спешна рыхтуецца, аднак найменш, дый зусім не гаворыцца пра яго высакародны прыклад любові рускага чалавека да беларускага слова i музыкі, да нашай багатай народнай творчасці, адкуль пачалася i вырасла яго сусветная слава.
У апошняй «Літаратурнай газеце» добры артыкул пра Івана Яўсеенку з выпадку яго шасцідзесяцігоддзя. Прыемна ўспомнілася, як у 1982-м я вітаў ягоны дэбют запісам у « Сваіх старонках», у размовах з Верачкай Палтаран, якая першая прачытала аповесць «Крик коростеля», i з Гаўрыілам Траяпольскім пры выпадковай сустрэчы на маскоўскай вуліцы, калі стары назваў свайго земляка-варонежца «хорошим парнем» ці то, здаецца, нават «хорошим мальчиком».
Праз дзесяць гадоў, на літаратурным з'ездзе, дзе масквічам не ўдалася спроба далучыць да аднаго са сваіх пісьменніцкіх саюзаў i нас, беларусаў, варонежскі паэт Уладзімір Гардзейчаў які помніцца прыемным хлапчынай, сказаў мне, што Яўсеенка ведае пра мае адносіны да яго, хацеў бы пазнаёміцца, аднак яго пакуль што няма, ці нават наогул не будзе ў Маскве, — ужо i не памятаю, чаму мы не сустрэліся...
Як i з Траяпольскім, які не прыехаў з усёй дэлегацыяй, a «дабіраецца самастойна, за рулём свайго бывалага легкавіка». Таксама ж не памятаю, чаму ён спазніўся на той з'езд, ці яшчэ з Варонежа, ці ад дачкі-масквічкі, i сустрэча ў нас, на жаль, не адбылася. А была б яна, як пазней аказалася, апошняй...
«Біма» свайго ён дараваў мне двойчы, другі раз у малафарматным выданні, раскошна аформленым, 14.ІІІ.84-га, «в знак дружбы, искренне и сердечно на добрую память». Тады мы ў маскоўскай гасцініцы «Россия» паснедалі ўтрох, з Даніілам Граніным, па прапанове нашага старэйшага таварыша. Аднак гэта не была мая апошняя сустрэча з Гаўрыілам Мікалаевічам, бо быў яшчэ пісьменніцкі з'езд у 1986-м, якога зноў не памятаю ў гэтым сэнсе.
Такі старэчы сум.
Бо i з Яўсеенкам, хутчэй за ўсё, сустрэчы не адбудзецца.
Колькі маўчання ў самоце!..
I што ж я ўжо такое вымаўчу?..
Раптам у памяці весела засмяяўся Міхась Петрыкевіч, i падумалася, як гэта кожны з сяброў свой смех — яго энергію, успышкі радасці жыцця — панёс у беззваротнае кудысьці...
Днямі, шукаючы, што пачытаць, спыніўся на аднатомніку Беранжэ. Амаль адразу ад песняў перайшоў да прозы, «Моя биография». Пасля яе вярнуўся да песняў ужо не выбарачна, а падрад, ды з большим задавальненнем. Тады — «Предисловие к сборнику 1833 года», проза не менш цікавая, змястоўная за біяграфію. А замест прадмовы невядомага мне аўтара, можа, i не зусім справядліва падумаўшы, што i гэты яшчэ стараецца, каб я ж хаця правільна па-сучаснаму, па-савецку (год выдання кнігі 1957) зразумеў французскага класіка, узяў чатырохтомнік «Яснополянских записок» Душана Макавіцкага, каб пацікавіцца, як да Беранжэ ставіўся Леў Мікалаевіч.