«У самым цэнтры сталіцы, сярод руінаў пасвіліся, паскубваючы пустазелле, партызанскія коні. Высока ўчыстае неба ўздымаўся дым партызанскіх вогнішчаў. A ў вялікіх закуродымленых катлах, што віселі над вогнішчамі на рагалінах, кіпела, сквірчэла, духмянілася партызанская ежа. (...) I мы з Янкам Брылём таксама, падпарадкоўваючыся лясным звычаям, прыселі да адной з такіх партызанскіх «кухняў», у кампаніі зусім незнаемых людзей, слухалі розныя гісторыі ды час ад часу запускалі свае лыжкі ў агульны кацёл...»
Ой, Гірш Давыдавіч! Ой, Гогаль!.. Або малодшы брат айца Льва Гарошкі, глухаваты калгасны ветфельчар Роня, Радзівон, адзін з сяброў майго юнацтва, які ў нашай загорскай хаце, пад лёгкай чарачкай, рассалоджана захапляўся: «Запарожская Сеч, якую — памятаеш? — хораша апісваў Тарас Бульба...»
I з гэтым у нас ca Смолярам было прасцей. Пасля чарговага галоднага начлегу, не памятаю, дзе i як, ён асмеліўся зайсці да Пестрака, у адзін з пакойчыкаў старога драўлянага дома на ўскраіне, у які быў часова ды адзінока ўселены яго даўні сябар, што днямі вярнуўся з эвакуацыі.
Не зацягваючы ўступ, мой старэйшы раскрыўся нават неяк сарамліва:
«Піліпе, дарагі, мы з Янкам вельмі хочам есці!..»
Было такое амерыканска-юнраўскае сала, скура якога смела пайшла б на падэшву. Яно ўваходзіла ў лімітны паёк Пестрака, не проста члена Саюза пісьменнікаў а дэпутата Вярхоўнага Савета СССР i начальніка рэспубліканскага ўпраўлення па справах мастацтваў. Быў яшчэ цэлы буханчык стандартнага хлеба i гарачы салодкі чай!.. I быў вясёлы, таленавіта гаваркі Піліп, з якім i мне, дагэтуль незнаёмаму, было i проста, i ўтульна. А як яны многа i смачна смяяліся! Сябры па колішнім рэвалюцыйным падполлі, па гродзенскай турме, па пісьменніцкай працы ў даваенным Беластоку.
Такое ўдзячна ўспаміналася мне над старонкамі Гіршавай кнігі.
Сяджу на дачным ганку.
За кветкамі, за бульбаю, за лясною сцяной — нечаканае ў канцы спякотнага дня — хмары, якія нібы толькі што з'явіліся. Нямнога ix i не вельмі густыя ды шырокія ў прасторы, але з маланкамі i грымотай. Я — на канцэрце свежасці.
Энергічны лівень наўскасяк. З перакатным торганем, бубненнем, цвёрдымі выбухамі грому. Маланкі зрэдку ды знянацку міргаюць, i я — міжволі — міргаю з імі.
Ужо на верандзе, за вялікімі шыбамі.
Раней усё я ёй званіў сяды-тады, ужо тым часам i шмат гадоў пасля нашай турысцкай Іспаніі i Партугаліі, а перад Новым годам яна мяне апярэдзіла, i мы даволі доўга ды прыемна пагаварылі. A днямі пазваніла ўжо без святочнай прычыны, ёй патрэбна была наша ўзаемная шчырасць.
Расказала пра свае цяжкія бараўлянскія справы, пра змрочную навіну. Зноў днямі да ix паступіла вялікая група «чарнобыльскіх» дзетак. Тысяча месцаў у інстытуце-бальніцы i — цеснавата. Для маленькіх, трох-чатырохгадовых пакутнікаў ды смяротнікаў трэба было знайсці палаты. А жанчыны, якія ляжалі, сядзелі, сноўдаліся ў тых палатах, узбунтаваліся: куды ж падзецца ім?..
Пры ўсім пры гэтым, ёй, адзінокай, ужо на палавіне шостага дзесятка, разумнай, мілай жанчыне, трэба амаль штодня рабіць па дзве-тры аперацыі, дый няпростых, i так з дня ў дзень, усё жыццё...
I быць Яшчэ ветла-вясёлай.
Так i цяпер, ад будзённага, страшнага перайшла да сваёй найбольшай радасці — нядаўняга наведання мамы ў іхнім ці то мястэчку, ці то вялікай, доўгай вёсцы з касцёлам i царквой, з чыгуначнай станцыяй, куды так зручна прыязджаць электрычкай з пакоўнай сумкай падарункаў. Маме ўжо неўзабаве дзевяноста, а яна ўсё такая ж нястомная. Жыве адна. Тата быў столяр, славуты ў наваколлі, дом у ix ладны, яшчэ як новы.
— Іду ад станцыі, а мая мамачка цёплай вадой з мылам мые веранду!..
Пасля вітання — снеданне.
— Засцелем чысценькай сурвэткай стол, заварым свежы чай...
— Возьмем па чарачцы, — у тон ёй дадаю.
— Ой, гэта не! У нас не так.
— A бутэлькі, казалі ж, таксама прывозіце.
I яна зноў гаворыць пра той «эквівалент», без якога самотнай бабулі ў вёсцы не пражыць. За ўсё ды ўсякае давай паўлітра...
Яны няспешна гамоняць або й маўчаць. Як дома. Старэнькая маці-сялянка, пажылая дачка-хірург. Светлае шчасце роднасці.
Па замежным радыё — незнаемая песня. З тых, што сапраўдныя.
I журботна, можа, нават шчасліва падумалася, адчулася: колькі цудоўных песень розных народаў не давялося, не давядзецца пачуць!..