Ірына ЛЯВОНАВА
БЛЯСК КАМЯНЁЎ ЦУДОЎНЫХ
Гістарычная аповесць
1
Янак, як ты думаеш, у той карэце ёсць хто-небудзь? Ці ўсе ўцяклі? — спытаў прысадзісты мужчына сярэдніх гадоў свайго маладога спадарожніка.
— Не ведаю, — чамусьці шэптам адказаў той, каго назвалі Янакам. — Дзіўна ўсё.
Амаль новая, пакінутая вельмі прыгожая карэта стаяла пасярод дарогі. Дзверцы былі зачынены, а шчыльныя фіранкі на яе вокнах не дазвалялі зазірнуць унутр. Коней, мабыць, хтосьці выпраг.
Янак падышоў да карэты і, баязліва паглядзеўшы па баках, асцярожна прыадчыніў дзверцу, пакрытую чорным лакам. На яго твары з’явіўся грэблівы выраз, і ён тут жа яе зачыніў. Патыхнула цяжкім пахам гніення.
— Езус Марыя, Лешак, там мерцвякі! Пойдзем адгэтуль, — захваляваўся юнак.
Але нездарма Лешак Круціцкі лічыўся дбайным гаспадаром. А ўсе ведаюць, што дастатак прыходзіць толькі да тых, хто да ўсяго ставіцца грунтоўна і ўдумліва.
— З-за чаго там такі смурод? — падышоў бліжэй Лешак.
— Пойдзем адгэтуль, — стаў угаворваць яго Янак.
— Чаго ты заладзіў? Пойдзем ды пойдзем. Жывых баяцца трэба, а не мёртвых.
І Лешак адкрыў дзверцу карэты, прадбачліва схаваўшы нос у рукаў кашулі.
— Ого! — радасна ўсклікнуў ён, знаходзячыся ўжо ўсярэдзіне. — Ды тут дабра, мабыць, — нябачана! Ты ўдзельнічаеш ці не?
— У чым я павінен удзельнічаць? З трупаў адзежу здымаць?
У адказ Лешак пагардліва чмыхнуў:
— Ты, Янак, таму і будзеш усё жыццё хадзіць у галадранцах, Бо, як я разумею, гэта будзе ад тваёй дрымучай дурасці і тупасці. Ідзі сюды, не бойся!
Паглядзі, колькі на гэтых панах усякага багацця начапляна. Ім яно ўжо не трэба, а нам ох як можа спатрэбіцца.
— Ды ўжо... — недаверліва працягнуў Янак.— Не, дзядзечка, вы як хочаце, а я пабег дахаты.
Малады чалавек рашуча заспяшаўся прэч ад смуроднай карэты.
— Ідзі, дурань, ідзі, ды глядзі, нікому не кажы, што ты тут бачыў, — злосна пракрычаў яму ўслед старэйшы таварыш.
Лешак ізноў залез углыб карэты.
У карэце на сядзеннях, абабітых тоўстым аксамітам, адзін насупраць другога сядзелі юная дзяўчына і старая, на мёртвым твары якой застыў страх. Тут жа на сядзенні, побач з дзяўчынай, ля акна, напаўляжаў тоўсты пан.
Лешак стараўся не глядзець на твары мёртвых, бо ў пажылога вочы былі прыадкрыты і здавалася, што нябожчык назірае за ім.
Так, занятак быў не з прыемных. Калі ўпрыгожванні з шыі здымаліся лёгка, то пярсцёнкі з распухлых чорных пальцаў зрываліся з цяжкасцю. Разам з імі цягнулася і сінюшная скура. Лешак ажно ўзмакрэў ад напружання.
Набраў ён шмат, а куды ўсё гэта пакласці?
Погляд яго спыніўся на дзяўчыне, плечы якой пакрываў шаль з зялёнага шоўку, вытканы залатым арнаментам. Стараючыся як мага акуратней, ён стаў здымаць покрыва з нябожчыцы, але, мабыць, усё ж незнарок закрануў тоўстага мерцвяка, які знаходзіўся ад яе непадалёк. Труп споўз з лавы і зваліўся ледзь не на ногі Лешаку.
Лешак з агідай адштурхнуў цела нагой.
«Глянь ты, падлюка, не сядзіцца на месцы. Фу, ну і поскудзь жа якая! А пры жыцці, напэўна, уяўляў з сябе няведама каго. Так яму, гаду, і трэба», — падумаў Лешак.
Склаўшы каштоўнасці ў шаль і завязаўшы яго вузлом, ён вылез з карэты.
Адбегшы на некалькі крокаў, пачаў прагна ўдыхаць чыстае паветра.
«Эх, як шкада, што нельга карэту прадаць. Заявішся з ёю ў вёску — пачнуцца роспыты. А горш яшчэ і даносы.
Матка Боская! А кашалі-то я не праверыў. Можа, у іх што каштоўнае ляжыць? Хоць багажу пры мёртвых няма. Напэўна, папрацавалі тыя, хто забраў коней?..»
Але разважанні Лешака нечакана перапыніліся: ён адчуў на сабе чыйсьці позірк. Агледзеўся па баках — нікога. Аднак Лешак быў амаль упэўнены, што побач з ім хтосьці ёсць. А тут яшчэ ўсё жывое ў лесе нібы заціхла. Нават кроны дрэў не шумелі звыкла, а нібы прыслухоўваліся да таго, што адбываецца навокал.
— Янак, гэты ты, лайдак, вярнуўся? — закрычаў Лешак.
— Ек, ек, ек...ся, ся, ся, — прагучала і заціхла рэха ў чорным гушчары.
«Што за д’ябальшчына такая? Нікога няма, а быццам нехта поруч знаходзіцца! А можа, вярнуліся тыя бандзюгі, якія коней забралі?»
Лешак не стаў чакаць пацвярджэння сваім здагадкам, а, як мага хутчэй заспяшаўся ў бок вёскі.
Увесь нядоўгі шлях да вёскі ён раз-пораз хрысціўся. На кожным кроку адчуваў на сабе нечы пагляд, адчуваў лёгкія крокі за спінай.
Але наяве нікога і нічога не было. Лешак чуў толькі сваё цяжкае дыханне і адчуваў, як ад страху на макушцы варушацца рэдкія валасы.
Нарэшце Лешак дабраўся да сваёй хаты, што стаяла на ўскраіне вёскі. Раней, калі яшчэ была жывая яго Магда, яна неаднойчы папракала мужа тым, што ім, заможным сялянам, належыць мець хату ў цэнтры вёскі, а то і наогул жыць асобнай сялібай, а не ціснуцца тут, на падворку.