Ну, а калі з чалавекам надараецца бяда, ён заўсёды шукае вінаватага, шукае ахвяру, каб спагнаць на ёй усё сваё бяссілле і злосць, і чамусьці заўсёды карае таго, хто слабейшы.
Жыла ў мяне па суседстве адна ўдава, вельмі злосная і ахвочая да чужога дабра. Але калі трэба даглядаць за хворым, то тут ужо не да маральных якасцей чалавека. І сталі запрашаць Ганну, так яе клікалі, у прыстойныя дамы дапамагчы пакутнікам, а яна паціху пачала прыкрадваць: то прасціну знясе, то адзежу, а то грошай якіх прыхопіць. А не разумела, подлая, што сваёй прагнасцю заразу разносіць, прадаючы за драбязу «гнілыя» рэчы, якія ў сабе смерць утойваюць.
(Перад вачамі Янака паўстала тая самая чорная карэта, поўная багацця, і, як ні мяркуй, атрымліваецца: гэта яны заразу ў вёску прынеслі.)
— Значыць, злавілі яе за чарговым крадзяжом, а яна пачала крычаць, што яе, маўляў, хітры Абрам навучыў з усяго выгаду здабываць, а інакш як ёй, слабой жанчыне, выжыць у свеце, дзе ні ў кога чужая бяда нават спачування выклікаць не можа. Крычала яна, крычала, ірвала на сабе адзежу і дакрычалася. Некаторыя праўдалюбцы сталі таксама крычаць, што жыды ў іх горадзе ўвесь гандаль захапілі ў свае рукі і дзяруць з абывацеляў утрая даражэй, уступілі ў змову паміж сабой і здзекуюцца над сумленнымі хрысціянамі. А тут ёй на падмогу наш мясцовы клірык прыйшоў. Стаў пасярод вуліцы лямантаваць, што яму ў сне прыйшло бачанне — святая Кацярына, яна яму і расказала, што, калі ачысціць Кракаў ад няверных, ліхаманка пакіне горад.
Абрам замоўк.
— Зразумела, — сказаў Янак, — мне адзін бывалы чалавек казаў, як ад няверных пазбаўляюцца. Твае хоць жывыя засталіся? Я разумею, што не. Ты б у нашай вёсцы не мучыўся. Я праўду кажу?
— Ваша праўда, — пагадзіўся Домніч. — З нашай сям’і толькі я адзін застаўся. Выратавала мяне тое, што ў тую крывавую гадзіну я выйшаў з хаты для папаўнення запасаў правізіі. А мае добрыя суседзі ўсіх забілі: і дзяўчатак маіх, і маю рахманую Дору, якая верыла да апошняга ўздыху, што Бог для ўсіх адзіны.
— Зразумела, — паўтарыў Янак. — Што ж рабіць, гэтулькі гадоў прайшло, можа, яно і да лепшага, раней памерлі — раней адмучыліся. Я так разумею, што і цяпер ты выратаваўся выключна сваёй кемлівасці?
— Так, ваша праўда, пан Янак. Як толькі я пазнаў усе прыкметы чумы, забраў авечак і падаўся ў горы. Балазе з голаду памерці скаціна ніколі не дасць. А калі войскі выставілі кардоны ўздоўж дарог, ды ўсе чумныя дамы спальвалі, вярнуўся я сюды і стаў чакаць, калі хто абвесціцца, верыў я, што вы вернецеся.
— Няўжо так? Хітруеш, — усміхнуўся Янак.
— Я? — Абрам ускінуў густыя чорныя бровы. — Вы ж, пан Янак, Богам адзначаны, такія страхі перажылі. А цяперака, каму як не вам быць вялікім гаспадаром? Тым больш вы ўжо дужа сталі падобныя на паважанага свайго дзядзьку, нашага старасту Лешака Круціцкага, як знешне, так, напэўна, і ў душэўным стане, а значыць, спраўным гаспадаром будзеце. Я не забыўся, як у вас, бывала, усё ў руках гарэла.
Янак ніяк не адрэагаваў на Абрамаву ліслівасць.
— Дык ты кажаш, нікога не засталося?
— Не, чаму ж. Выжыў божы чалавек-ксёндз наш Іосіф Богуш, ды толькі крануўся ён крыху. Вырашыў, што ў капліцы, якая ад пажару ацалела, трэба рэшткі пакутнікаў пахаваць.
— Як гэта? — не зразумеў Янак.
— А вось так, ходзіць па палях і паселішчах ды збірае косткі ў мяшок, а потым адносіць іх у капліцу і складае ўздоўж сцен, чарапы ў адзін бок, косці ў другі. Кажа, так душы памерлых бліжэй да Бога будуць, значыць, супакояцца на тым свеце. Ды колькі рукамі ён гэтых непрыкаяных зможа перанесці? Вось калі б пан Янак сваім канём дапамог яму ў справе, Богу ўдзячнай, паўдзельнічаць, як бы ўсім стала спакайней. Звяр’я ж распладзілася ў акрузе мноства. Нічога гэтыя стварэнні не баяцца, паводзяць сябе ў тутэйшых лясах, як гаспадары.
— Ясна. Перадай святому айцу — хай заўтра зранку каня бярэ. Сам я не пайду, хоць я нябожчыкаў перабачыў шмат, але грэбую, і настрой у мяне ад іх выгляду псуецца.
Ён устаў з-за стала.
— Пайду, пакланюся роднай хаце. Дык ты кажаш, ніхто больш не ўратаваўся?
— Антаніна і яе сямейства ў першыя ж дні памерлі, — здагадаўся нарэшце Домніч, хто больш усяго цікавіць Абрама. — Айцец Іосіф з іх сялібы даўно ўжо ўсе костачкі перацягнуў. Кажа, што прыгажосць дзяўчыны з лесапільні павінна першая перад вачамі Усявышняга паўстаць.
— Ясна, — які раз паўтарыў Янак і падняўся з лаўкі.
— Не хадзілі б вы нікуды, вечарэе ўжо, заўтра зранку б адправіліся, — пачаў Абрам угаворваць ізноў набытага гаспадара.
— Мне трэба, — сказаў Янак і, захінуўшы шчыльней плашчом, ступіў у надыходзячы змрок.