Jorges Francisco Isidoro Luis BORGES (
Enhavo
[kaŝi]
1Vivo
1.1Familio kaj junaĝo
1.2Frua verkista kariero
1.3Grava verkisto
1.4Matureco
1.5Liaj lastaj jaroj
2Borges kaj ultraismo
3Borges kaj la rakontoj
4Tiutempaj disĉiploj
5La amikoj de Borges
6Virinoj kaj sekso en la vivo kaj en la verkaro de Borges
7Listo de verkoj
7.1En Esperanto aperis
8Vidu ankaŭ
9Notoj
10Hispanlingva bibliografio
11Pliaj anglalingvaj fontoj
12Eksteraj ligiloj
Vivo
Familio kaj junaĝo
Borges naskiĝis en 1899 en Buenos Aires. Lia kompleta nomo estis Jorge Francisco Isidoro Luis Borges Acevedo. Laŭ argentina kutimo, li neniam uzis sian kompletan nomon.
La patrino de Borges, Leonor Acevedo Suárez, venis de malnova urugvaja familio.[1] Lia libro Cuaderno San Martín (1929) enhavis poeziaĵon titolitan "Isidoro Acevedo", memoromaĝe al lia patrinfamilia avo, Isidoro de Acevedo Laprida, soldato en la Armeo de Bonaero, batalinta kontraŭ Juan Manuel de Rosas.[2] Ido de la advokato kaj politikisto Francisco Narciso de Laprida, Acevedo partoprenis en la bataloj de Cepeda (1859), Pavón (1861) kaj Los Corrales (1880). Li mortis en 1905 pro pulma sangenfluo en la sama domo de la strato Serrano, kie lia nepo Borges naskiĝis.
La patro de Borges, Jorge Guillermo Borges Haslam, estis advokato kaj profesoro pri psikoscienco kun aspiroj al literaturo. ("…li klopodis fariĝi verkisto kaj fiaskis en la provo", iam diris Borges, "…[sed] komponis kelkajn tre bonajn sonetojn"). Lia patro estis parte hispana, parte portugala,[1] kaj duone brita; lia patrino havis hispanan — kaj eble portugalan — devenon. Hejme, kaj la hispana kaj la angla estis parolataj, kaj ekde frua infanaĝo Borges estis dulingva;[3][4] 12-jaraĝe li legis Shakespeare en la angla. Li kreskis en la kvartalo Palermo(iomete malriĉa kvartalo, tiam), en granda domo havanta ĝardenon kaj grandan anglalingvan bibliotekon.
Jorge Guillermo Borges estis devigata al emeritiĝo el sia oficiala profesio pro la sama misa vidkapablo, kiu poste atingis lian filon, kaj en 1914 la familio ekloĝis en Ĝenevo. La patron traktis loka fakulo pri okuloj, dum la filo kaj ties fratino Norah —naskiĝinta la 4an de marto 19019—[1] partoprenis lernejon. Tie la filo lernis la francan, malfacile en la komenco, kaj memlernis la germanan. Li finis la mezlernejankurson en la Collège de Genève en 1918.
Post la finiĝo de la Unua mondmilito, la familo Borges dum tri jaroj vivis en multaj lokoj (Lugano, Barcelono, Majorko, Sevilo kaj Madrido). En Hispanio, Borges fariĝis ano de la literatura avangarda movado Ultraismo. Lia unua poeziaĵo, "Himno al la Maro", skribita laŭ la stilo de Walt Whitman, publikiĝis en la revuo "Grecia" ("Grekio", en la hispana).[5] Tie li frekventis elstarajn hispanajn verkistojn, ekzemple Rafael Cansinos Assens kaj Ramón Gómez de la Serna.
Frua verkista kariero
Borges en 1921.
En 1921, Borges reiris kun sia familio al Bonaero, kien li enportis la doktrino de Ultraismo kaj lanĉis sian verkistan karieron per publikigado poeziaĵojn kaj eseojn en literaturaj revuoj. La unua poezia kolekto de Borges estis Fervor de Buenos Aires ("Bolo Bonaera", 1923). Li kontribuis por la avangarda recenzrevuo Martín Fierro (kies tendenco al "arto cele arton" kontraŭstaris tiun de la politikema grupo de Boedo); kunfondis la revuojn Prisma (1921-1922, larĝpaĝa presaĵo vaste distribuita per gluado al muroj en Bonaero) kaj Prisma (1922-1926). Li estis, ekde la unua numero, konstanta kontribuanto de Sur, tiama plej grava literatura revuo, fondita de Victoria Ocampo en 1931. Ocampo mem konigis Borges al Adolfo Bioy Casares, alia bone konata gravulo de argentina literatura medio, kiu poste fariĝis ofta kunlaboranto de la revuo kaj kunlaboranto kaj kunverkanto kun Borges mem.[6]
Dum tiuj jaroj, Macedonio Fernández fariĝis granda influo sur Borges, kiu heredis lian amikecon de sia patro. Ambaŭ frekventis kafejojn, kunvojaĝis al kamparoj, aŭ iris al eta apartamento de Macedonio en la distrikto Balvanera.
En 1933 Borges ricevis indikon por la literatura suplemento de la ĵurnalo Crítica, en kiu li publikigis la tekstojn, kiujn oni poste kunigis en la kolektaĵon Historia universal de la infamia inter kiuj Hombre de la esquina rosada, publikita en 1935.[7] Dum la sekvantaj jaroj, li laboris kiel literatura konsilisto de la eldonejo Emecé Editores kaj skribis por posemajnaj rubrikoj de El Hogar, kiu aperis de 1936 al 1939.
En 1937, amikoj de Borges trovis laborpostenon por li en la Municipa Biblioteko Miguel Cané de Bonaero. Liaj kolegoj malpermesis, ke li katalogu pli ol po 100 libroj tage, kion li sukcesis fari dum ĉirkaŭ unu horo. Dum la restantaj horoj de sia labortempo, Borges skribis artikolojn kaj historietojn.[8] Kiam Juan Domingo Perón enposteniĝis kiel prezidanto de Argentino, oni maldungis Borges de la posteno en la biblioteko kaj donis al li postenon de birdo-kontrolisto de la Bonaera municipa merkatejo (de kiu li mem tuj maldungis sin). Liaj ofendoj kontraŭ la peronistoj ĝis tiam ŝajne konsistis nur el subskriboj en por-demokratiaj peticioj, sed tuj post lia sinmaldungo li sendis mesaĝon al la Argentina Akademio de Beletro, en kiu li diris, en sia tipa stilo, ke "diktatoroj apogas subpremon, diktatoroj apogas servutecon, diktatoroj apogas kruelon; plej abomeninda estas la fakto, ke ili apogas idiotecon."
Grava verkisto
De maldekstre dekstren, Adolfo Bioy Casares, Victoria Ocampo kaj Jorge Luis Borges en Mar del Plata en 1935.
La patro de Borges mortis en 1938. Tio ege ŝokis Borges: ambaŭ estis tre intimaj. En la kristnaskaantaŭtago 1938 Borges grave vundiĝis je la kapo en akcidento; dum la kuracado, li preskaŭ mortis pro sepso. (El tiu okazaĵo li skribis la historieton El Sur ("La Sudo", 1944).) Dum li resaniĝis, li ekskribis per stilo, pro kiu li fariĝis fama, kaj lia unua kolektaĵo de historietoj, El jardín de senderos que se bifurcan ("La ĝardeno de disduiĝantaj vojoj") aperis en 1941. Kvankam oni bone akceptis la libron, ĝi ne sukcesis gajni literaturajn premiojn, kiujn multaj homoj en lia rondo atendis.
La venontan jaron aperis Seis problemas para don Isidro Parodi (Ses problemoj por don I.P.), rakontaro kiun li verkis kunlabore kun Bioy Casares. Ili subskribis ĝin per la pseŭdonimo «H. Bustos Domecq», kiu devenas de «Bustos», kordoba praavo de Borges, kaj «Domecq», nome praavo de Bioy Casares. Laŭ lajo titolo Poemas (Poemoj, 1923-1943) li kunigis en 1943 la poezian verkaron de siaj tri libroj plus la poeziaĵoj publikigitaj en la ĵurnalo La Nación kaj en la revuo Sur. Li prezentis, kun Bioy Casares, la antologion Los mejores cuentos policiales (La plej bonkvalitajn krimrakontojn). Por tiu epoko, Borges jam estis atinginta gravan lokon en la limigita ciklo de la argentina literatura avangardo. Lia verko Ficciones (Fikcioj) ricevis la Grandan Honoran Premion de la Sociedad Argentina de Escritores (SADE, argentina societo de verkistoj). En ties paĝoj troviĝas Tlön, Uqbar, Orbis Tertius, kortuŝa kaj nesuperebla metaforo de la mondo.[9]
Borges en la 1940-aj jaroj.
En kunsido en la hejmo de Bioy Casares kaj Silvina Ocampo, Borges konis en aŭgusto 1944 Estela Canto, seksalloga, inteligenta, klera kaj malmulte konvencia junulino, kiu vekis lian atenton kaj el kiu li enamiĝis sed ne atingis korespondon. Estela estis vanta virno kaj ĝis sia morto fanfaronis ke ŝi konkeris la amon, kaj poste la amikecon de Borges, same kiel ŝi ricevis kolekton de amleteroj kiuj montris ĝis kioma punkto la aŭtoro de Ficciones, kiu malamis la sentimentalecon en literaturo, povis estis profunde sentimentala en la reala vivo.[10]