Лётаць я пачынаю, калi мне кепска сьпiцца.
І ёсьць шмат месцаў на сьвеце, дзе сны мае трывожныя. Вось у Каiры ўсе ночы спаў кепска. А калi пад ранiцу засынаў, дык муадзiны зь мiнарэтаў якраз тады й пачыналi свае сьпевы малiтоўныя. Кепска спаў i ў Тбiлiсi. Жыў на праспэкце Руставэлi. Была гарачыня. Вокны наросхрыст. Вулiца гула i ўдзень, i ўночы. І гэтая грузiнская манера крычаць на ўсё горла не давала выспацца. І ў Маскве сплю зусiм кепска. Масква сьпiць мала i другiм не дае паспаць. І дзе я толькi нi спаў у Маскве! І ў гатэлях, i ў iнтэрнатах, i ў мастакоўскiх майстэрнях, i ў сяброўскiх кватэрах — паўсюль не высыпаўся. Пра вакзалы й казаць няма чаго. Толькi заплюшчыш вочы на Беларускiм чыгуначным, мiлiцыянт ужо тут. «Спаць на вакзале забараняецца! Будзеш спаць, выганю на дождж!» І выганяў, гa@дзiна. Даводзiлася спускацца ў мэтро, сядаць у цягнiк, якi ходзiць па кальцавой, i спаць у вагоне седзячы. Дзе-дзе, а ў цягнiку я нiколi добра ня спаў. Наколькi я люблю вакзалы, настолькi не люблю цягнiкi. Нехта храпе. Нехта ходзiць. Нехта дух псуе. І абавязкова плача дзiця. Спаць немагчыма. Вiсiш, гойдаешся памiж сном i яваю ўсю дарогу. Пасьля прыезду я доўга-доўга мыюся й потым гадзiнку-другую ляжу ў сваiм ложку, адпачываю ад вагонных паўсноў. Ня спiцца мне i ў правiнцыйных гатэльчыках. Нi ў Амсьцiславе, нi ў Браславе, нi ў Лагойску выспацца я ня мог. Вельмi кепска спалася мне i ў мсьцiслаўскiм iнтэрнаце для дзяцей з кепскiм слыхам. Наагул у iнтэрнатах спаць кепска. І ў касьцёле, калi жыў там адзiн, спаў трывожна. Касьцёл — ня месца для сну. Мяркую, i ў манастырах такiм, як я, сьпiцца кепска.
Цiкава было б паспаць на 76 м паверсе Нью-Ёрскага хмарачосу. Як сьпяць у горадзе, якi нiколi ня сьпiць? Пад Парыскiм мостам таксама было б цiкава паглядзець сон. Але што казаць пра тое, чаго ня зьведаў. Пусты занятак.
Лепей раскажу пра свае асноўныя сны. Яны паўтараюцца з году ў год. Нiякай лёгiкi ў iх паўторах я не адсочваў. Можа яе й няма. Але ж сны гэтыя плывуць i плывуць разам са мною праз усё жыцьцё. Вось сяджу я на дне акопу й чакаю, калi скончыцца артпадрыхтоўка. На мне вайсковая форма без апазнавальных знакаў. Вiдавочна, што я салдат. У мяне карабiн. Ідзе дождж. У акопе сыра й халодна. Закончылi страляць гарматы. Пачалася атака. Трэба выбiрацца з акопу й бегчы на ўсход. А я сяджу, гляджу ў шэрае неба й думаю: iсьцi цi не iсьцi? Так i сяджу, так i прачынаюся. Сон гэты ўпершыню я пабачыў гадоў у 10—12. У сьне мой узрост быў i застаецца дагэтуль нязьменны, у акопе я вечна дваццацiгадовы салдат, стрыжаны пад нуль, з чырвонымi ад холаду рукамi. Я вельмi не хацеў, каб сон спраўджваўся, а таму i ў войска не пайшоў. Вядома, сон — толькi адна з сотнi прычынаў, каб не iсьцi ў чужынскае войска, але й такая акалiчнасьць мелася. Пра беларускае войска ў 10 гадоў яшчэ ўсур’ёз я ня дбаў. Думаў пра iншае, пра пераадоленьне страху вышынi. Ня так i проста ўзьлезьцi на дзесяцiмэтровую вышку й скокнуць у басэйн. Узлазiў i скакаў. А сон пра вышку мне сьнiцца такi. Лезу на высачэзную, мэтраў 50, вышку з дошак. Вышка стаiць на пустцы каля вiнзаводу, што насупраць Кальварыйскiх могiлак. Лезу на самую верхатуру, а там вецер. Вышка хiстаецца, нахiляецца, пачынае падаць, i я падаю-падаю й прахоплiваюся. Ня ведаю, колькi разоў я сядзеў у акопе й падаў з вышкi, як не змагу пералiчыць колькасьць iнтымных сустрэчаў з настаўнiцай гiсторыi. Была ў мяне такая вясёлая настаўнiца ў чырвонай спаднiцы й чырвоным пiнжаку. Валасы яна выбельвала, пазногцi й вусны фарбавала ў найчырванейшыя адценьнi, а яе чырвоныя чаравiчкi мелi высачэзныя абцасы. Я ня вельмi любiў сваю настаўнiцу ў рэальнасьцi, а ў сьне чамусьцi абагаўляў. Яна запрашала да сябе ў госьцi, распраналася, распранала мяне. Мы любiлiся. У яе была поўная, акруглая, рэмбрантаўска-рубэнсаўская пастава Данаi. Настаўнiца гiсторыi пераўвасаблялася ў настаўнiцу эротыкi. Вядомы ўсiм i нават прэсны сюжэт пра закаханасьць вучня ў настаўнiцу. Але гэта мой сон, i мне ён дарагi. Пэўна, кожны спрабуе закрычаць у сьне, а голасу няма, хоча пабегчы, а ногi не бягуць. І такога мне сьнiцца багата. Каго гэтымi снамi зьдзiвiш. А вось падзеньнем у рэчку можа i зьдзiўлю. Бываюць у жыцьцi моманты, калi лёс адбiваецца ў сьне дакладна, як у люстэрку. Ішоў я па кладачцы праз рэчку. Кладка — два бервяны, а замест парэнчаў — дрот, нацягнуты з аднаго боку. Стаяла позьняя восень з холадам i дажджом. Бярвеньнi былi сьлiзкiя, як гa@ды. І ногi паехалi. І ўчапiўся я ў дрот. А дрот выгнуўся. І я ў ботах i фуфайцы бухнуўся ў глыбокую й каламутную лiстападаўскую ваду. Выплыць выплыў i да дзедавай хаты бягом прыскакаў, i нават не захварэў, але з таго часу мне сьнiцца й сьнiцца гэтае лiстападаўскае падзеньне. Падобнае адбылося i з аўтакатастрофаю. Адзiн раз я перакулiўся на машыне, а ў снах зрабiў тое самае разоў сто.