Трубачоў. I будзе яшчэ больш.
1-я жанчына. А далей?
Зімін. I далей тое самае… Толькі яшчэ цяжэй. Гэта і вы мусіце ведаць.
3-я жанчына. I што ж будзе? Чаго чакаць?
Трубачоў. Падыходу нашых часцей.
4-я жанчына. А яны прыйдуць?
Зімін. Прыйдуць!
1-я жанчына. А калі не?
Трубачоў. Калі б мне так сказаў вайсковец — на месцы расстраляў бы! Вы — жанчына.
1-я жанчына. Не шкадуйце. Усё роўна адзін канец.
Зімін. Так мы, дарагія мае, не дойдзем да тропу.
5-я жанчына. Троп толькі ў адным: трэба ратавацца!
Галасы. Во, во! Правільна!
5-я жанчына. Ратаваць дзяцей і самім выходзіць з гэтага пекла!
Зімін. А як?
5-я жанчына. Прабіце нам ноччу выхад з крэпасці, і мы пойдзем. I самі ідзіце!
2-я жанчына. I як мага хутчэй!
Трубачоў. Прабіваць выхад, на жаль, позна ўжо. Крэпасць блакіравана з усіх бакоў. А ісці напралом — загінем.
Зімін. Нават калі б і можна было прарвацца — мы ўсё роўна не пайшлі б з крэпасці.
1-я жанчына. Чаму?
Зімін. Перад крэпасцю мы затрымалі вялізныя сілы праціўніка. I чым больш мы будзем трымаць іх тут, тым лягчэй будзе нашаму камандаванню нанесці контрудар і прыйсці на дапамогу.
2-я жанчына. Толькі ці прыйдуць?
Зімін (не стрымаўшыся). Вы разумееце, што гаворыце? Ці ж можна нават падумаць, што Чырвоная Армія будзе адступаць?! Апамятайцеся!
3-я жанчына. Армія можа і не адступіць, а крэпасць не вытрымае.
Зімін. Вытрымае ці не, але стаяць мы будзем да апошняга патрона. Вы — жонкі камандзіраў і ведаеце, што такое воінскі абавязак.
2-я жанчына. Але дзеці, з дзецьмі што рабіць! Яны ж воінскага абавязку на сябе не бралі!
3-я жанчына. Няхай мы загінем, а ім жа трэба жыць!
Марына. А я што кажу? Схавайма дзяцей у надзейныя закуткі, а самі пойдзем шукаць склады… Можа хоць што-небудзь знойдзем і для дзяцей, і для байцоў. Будзем падтрымліваць іх! А ісці нам адгэтуль няма куды і няма чаго! Мой муж сёння загінуў, і я нікуды не пайду, пакуль не задушу хоць аднаго фашыста!.. Не пайду, таму што ў каземаце мой сын, ён верыць, што прыйдуць нашы і выратуюць яго!.. Я не магу весці малога на прарыў, каб якая куля прабіла яму галаву ці сэрца!.. А калі ўжо наканавана загінуць, то ўсёй сям’ёй астанемся пад руінамі… Разам з бацькам і мужам!.. I калі б ён жывы быў — таксама не пайшла б ад яго зараз. Адно нам наканавана з імі!.. Ды годзе хлюпаць! Не будзьце вы бабамі! Хадзем лепш раненых з-пад руін выцягваць, бінты шукаць! А зрэшты — таксама на сцены! Толькі не апускайце рукі, любыя вы мае!.. Там раненыя паміраюць, дзеці чакаюць, а мы тут як авечкі перапуджаныя!.. Ім трэба боем камандаваць, а не нашы мокрыя насы падціраць!.. Даволі, пайшлі! Я ў вас буду за камандзіра! (Імкліва пайшла з каземата.)
За ёй памкнуліся астатнія жанчыны.
Багатаў. Во баба!
Трубачоў. Любога палкоўніка за пояс заткне.
Зімін. Мы тут пыкалі-мыкалі, а яна адразу быка за рогі! Ёй бы — камісарам!
Прыбягае Марасян, ён толькі што з бою. Сваю гімнасцёрку прыклаў да раны на бядры і прывязаў яе рэменем.
Марасян (Зіміну). Дазвольце!
Зімін. Давай.
Марасян. Усё.
Зімін. Што — усё?
Марасян. Прыкончылі! Гналі да варот і яшчэ за вароты! З гарачкі аж у нямецкія пазіцыі ўрэзаліся!
Зімін. Вось гэтага я і баяўся.
Марасян. Нічога страшнага, таварыш камісар!
Зімін. Усе вярнуліся?
Марасян. Здаецца, усе. Толькі Кукушкіна не далічыўся.
Зімін. Забіты?
Марасян. Не ведаю.
Зімін. А ў самога што?
Марасян. Не пашанцавала.
Трубачоў. А па-мойму, — наадварот.
Марасян. Таварыш капітан, дарагі мой, ну што людзі падумаюць, калі ўбачаць рану на гэтым месцы? Падумаюць, што адступаў ці ўцякаў… А я ж наступаў!.. Перакульваўся цераз сцяну, галава была ўжо ўнізе, а ніжняя частка апынулася паверсе, і ў гэты момант асколак рыкашэтам прайшоўся па гэтаму самаму месцу… Ну няхай — у руку, у нагу ці яшчэ куды, а навошта сюды?
Зімін. Хадзіць можаш?
Марасян. Канечне, магу! Толькі гімнасцёрку б якую, гэтая ўся ў крыві.
Зімін здымае з сябе гімнасцёрку, аддае Марасяну.
Зімін. Бяры.