Існавалі ў бронзавым веку i іншыя аб'екты абмену. Напрыклад, міжземнаморскія фаянсавыя пацеркі траплялі нават у Англію i Паўднёвую Беларусь. З далёкай i туманнай Ірландыі золата прывозілася на Крыт.
* * *
Ужо з часоў палеаліту i мезаліту вядомы пахаванні людзей, забітых дзідамі або стрэламі, — ix крамянёвыя наканечнікі ляжалі паміж костак шкілетаў. Цэлыя батальныя сцэны перадаюць i тагачасныя малюнкі. На стаянках i ў пахаваннях каменнага веку часта сустракаюцца крамянёвыя i касцяныя нажы i кінжалы, наканечнікі стрэлаў i дзідаў. Усе гэтыя рэчы маглі ўжывацца не толькi на паляванні. У неалітычны час у Еўропе з'явіліся i першыя ўмацаваныя паселішчы. Такім чынам, узброеныя сутыкненні паміж асобнымі чалавечымі калектывамі здараліся яшчэ ў глыбокай старажытнасці. Асноўнай ix прычынай быў захоп суседніх паляўнічых i рыбалоўных тэрыторый.
У бронзавым веку ўзброеныя сутыкненні сталі часцейшымі і, відаць, больш крывавымі. Цяпер, апрача багатых дзічынай лясоў i балот, рыбных вадаёмаў, імкнуліся захапіць i ўрадлівейшыя землі, i больш травяністыя лугі, i багатыя выкапнёвай крамянёвай, бурштынавай i меднай сыравінай радовішчы. Імкнуліся завалодаць i суседскай маёмасцю — металічнымі вырабамі, статкамі жывёлы, запасамі збожжа. Часам не міналі i саміх суседзяў, каб ператварыць ix у рабоў, якія б дапамагалі пасвіць жывёлу, апрацоўваць палі, здабываць у шахтах сыравіну.
МАСТАЦТВА
Як i ў новым каменным веку, так i ў веку бронзавым, найбольш распаўсюджанымі сведчаннямі першабытнага мастацтва былі арнаменты на керамічных вырабах. Яны, верагодна, з'яўляліся найбольш удзячным аб'ектам для тварца, Ён валодаў цвёрдай рукой, дакладнай лініяй, пачуццём сіметрыі i гармоніі i, галоўнае, мастацкім гyстам.
Найбольш раннія пасудзіны, якімі карысталіся першыя, пранікшыя на тэрыторыю Беларусі носьбіты культуры шнуравой керамікі, былі арнаментаваны сціпла. Аздабленне часта абмяжоўвалася некалькімі гарызантальнымі адбіткамі шнура, абкручанага па сырой гліне пад краем пасудзіны, або паскам кароткіх нарэзак ці насечак, размешчаных ялінкай. Часам гэтыя ўзоры акантоўваліся па ніжнім краі кароткімі насечкамі, размешчанымі вертыкальна ялінкай або лукаткай. У другой чвэрці II тысячагоддзя да н. э. посуд пачынае арнаментавацца багацей, I хоць узор у рэдкіх выпадках пакрывае ўсю паверхню сценак, аднак ён набывае шматзанальнасць i ўзбагачаецца новымі элементамі. У арнаментах пачынаюць дамінаваць наразныя лініі, гарызантальныя адбіткі шнура, якія іншы раз расчляняюць узор на зоны. Шырока распаўсюджваюцца запоўненыя нарэзкамі трохвугольнікі, Пастаўленыя пачаргова на вяршыні i асновы, яны запаўнялі цэлыя паясы. Знізу i зверху арнаментаванае поле, бывала, акантоўвалася паскамі з вертыкальных кароткіх насечак або нарэзак. Яшчэ можна ўбачыць звісаючыя фалды, аблямаваныя па краях. Па-ранейшаму прысутнічае ў арнаментах ялінка. Яна іншы раз утваралася i тарцовымі адбіткамі лапаткі. Сустракаюцца i рамбічныя ўзоры, надзвычай падобныя на нашы сучасныя арнаменты.
На позніх этапах паўночнабеларускай культуры, якая фарміравалася ў познім неаліце i існавала ў ранняй бронзе, на пласкадонных пасудзінах найчасцей сустракаюцца ўзоры ялінкі i лукаткі, што пакрывалі вырабы ад брыжа да самага дна. Пазней арнамент канцэнтруецца толькі на шыйцы гаршкоў. Вельмі часта аздаблялася i плоскае дно пасудзіны. Пры гэтым на яго амаль заўсёды наносіліся салярныя знакі — адзінарныя i двайныя кругі, у якія былі ўпісаны крыжы, З рэдкіх узораў на кераміцы паўночнабеларускай культуры адзначаны вясёлкі, трохвугольнікі з ямачак, квадраты, запоўненыя вертыкальнымі i гарызантальнымі насечкамі.
На некаторых раннябронзавых пасудзінах з тэрыторыі Беларусі прыкметны перажыткі мясцовай неалітычнай традыцыі — ямачкі пад. брыжам, грабеньчатыя ўзоры.
У сярэдні бронзавы век у арнаментах на кераміцы з'яўляюцца баразёнчатыя элементы i адбіткі тонкага арнаменціра з абматаным вакол яго шнурком або ніткай — ружанцавыя ўзоры. Арнаменты на сярэднебронзавых гаршках перамяшчаюцца ўверх. Спрэс упрыгожаныя экземпляры сустракаліся пераважна толькі ў Падняпроўі ў зоне распаўсюджання сосніцкай культуры. На першым часе i ў сярэднюю бронзу пры аздабленні керамікі практыкавалася многазанальнасць. У большасці выпадкаў гаршчок або міска аздабляліся на венцы гарызантальнымі баразёнкамі або ружанцавымі адбіткамі, ніжэй якіх размяшчаліся звісаючыя ўніз трохвугольнікі або лукаткі. Узор часам дапаўняўся дробнымі наколкамі, насечкамі. На некаторых пасудзінах меўся шэраг глыбокіх ямак пад брыжам i былі грабеньчатыя адбіткі. Сустракаліся i шнуравыя арнаменты, але значна радзей, чым у раннябронзавы час.