Выбрать главу

Для сярэднебронзавай культуры Падняпроўя характэрна больш арнаментаваная кераміка, у якой было шмат ружанцавых i шнуравых элементаў. Часам аздабленне гаршкоў дапаўнялі налепныя валікі.

У канцы існавання сярэднебронзавых культураў арнаменты на керамічных вырабах бяднеюць. Нярэдка яны абмяжоўваюцца вузкай стужкай пад самым "брыжам. З'яўляецца i зусім не аздоблены прсуд. Гэта тэндэнцыя яшчэ больш выразна праяўляецца ў познім бронзавым веку.

Арнаментаваўся не толькі посуд, але i шмат якія гліняныя праселкі. На тшцінецкіх экземплярах мы знаходзім вертыкальныя лініі з кропкавых наколаў. Такія ж наколы ўроссып або кругамі i насечкі маюцца на канцах рагатых праселкаў.

Наразным арнаментам аздабляліся i некаторыя каменныя вырабы — жэзлы, булавы, сякеры. Некаторыя сякеры імітавалі металічныя экземпляры i на ix фармаваліся нават ліцейныя швы. Ды i самі адмысловыя i надзвычай гарманічныя формы некаторых каменных баявых сякераў сведчаць, што гэтыя вырабы задавальнялі не толькі практычныя, але i зстэтычныя запаграбаванні першабытнага чалавека.

Жыхары паселішчаў бронзавага веку любілі ўпрыгожваць сябе каралямі з зубоў жывёл, асабліва ваўка i аленя, нанізанымі на шнурок або сухажылле. Такая аздоба часам дапаўнялася каралямі цыліндрычнай формы, рознымі касцянымі пласцінкамі. Шырока распаўсюдзіліся каралі i іншыя ўпрыгожанні з бурштыну. Пры гэтым, калі ў неаліце бурштын быў вядомы толькi на Беларускім Падзвінні, то з распаўсюджаннем культураў шнуравой керамікі ў Прыбалтыцы i Беларусі ён трапляў на ўсю тэрыторыю, якую цяпер займае наша рэспубліка. У могільніках сярэднедняпроўскай культуры сустракалася шмат кроплепадобных або сякерападобных бурштынавых вырабаў з бакавой прасвідраванай адтулінай у вузейшай частцы. Былі вядомы i масіўныя плоскія кружкі, i каралі складанай формы. У каралях кружкі спалучаліся з трапецападобнай часткай. На Падзвінні з'яўляліся моднымі вялікія, старанна апрацаваныя трапецападобныя падвескі, гузікі.

Бурштынавыя гузікі з-за сваёй крохкасці не заўсёды надаваліся для зашпільвання вопраткі, асабліва верхняй. Таму, відаць, часта яны служылі звычайнымі ўпрыгожаннямі, нашытымі на вопратку або галаўны ўбор. Больш надзейнымі былі касцяныя i медныя шпількі. Касцяныя рэчы ў зямлі захоўваюцца дрэнна i таму толькі вядома, што, напрыклад у сярэднедняпроўцаў, ужываліся малаточкападобныя шпількі.

Каралі i асобныя падвескі найчасцей сустракаюцца ў жаночых пахаваннях, i ў асноўным ix насілі на шыі, Аднак, мяркуючы па месцазнаходжанні, ix таксама нашывалі на вопратку, галаўныя уборы, паясы i нават абутак. Рабілі з розных падвесак i пранізак i бранзалеты. I нарэшце такім жа чынам іншы раз аздабляліся футляры медных вырабаў — сякераў, нажоў, кінжалаў.

Надзвычай прыгожа выглядалі медныя аздобы. Начышчаныя да бляску, яны павінны былі звяртаць на сябе асаблівую ўвагу.

Акулярападобнымі меднымі падвескамі ўпрыгожвалі сябе сярэднедняпроўцы. Падобныя меліся ў ix i скроневыя кольцы. Бранзалеты вырабляліся з круглых або чатырохвугольных у сячэнні стрыжняў. Падобныя, але значна большыя па памерах былі i грыўні, якія насілі на шыі. Нa сярэднедняпроўскіх могільніках знойдзены асабліва прыгожыя густоўныя грыўні з шырокіх пласцін з плаўна звужанымі канцамі, якія па краях часам арнаментаваліся кароткімі насечкамі. Некаторыя грыўні насілі разам з бурштынавымі падвескамі.

Пачынаючы з сярэднебронзавага веку медных аздобаў выраблялі больш. Асабліва шмат бьшо ў насельнікаў тшцінецкіх i сосніцкіх стаянак бранзалетаў, сярод якіх сустракаліся шматспіральныя бранзалеты з закручанымі канцамі, экземпляры гладкія з раздзеленымі канцамі i падобныя вырабы з канцамі злучанымі. Некаторыя бранзалеты мелі арнаментаваныя насечкі або нарэзы, якія часам утваралі складаныя ўзоры. Калі бранзалетамі ўпрыгожвалі запясці, то пальцы — пярсцёнкамі з медзі, якія паміж сабой адрозніваліся толькі па спосабу замацавання канцоў. Але некаторыя пярсцёнкі маглі выкарыстоўвацца i як скроневыя кольцы, якімі ўпрыгожвалася прычоска або галаўны ўбор. Як i ў ранняй бронзе, i ў пазнейшыя часы таксама існавалі медныя каралі.

У сярэдняй бронзе з'яўляюцца медныя шпількі, невядомыя раней. Маючы утылітарнае прызначэнне, як запінкі для вопраткі, яны адначасова былі i аздобай. Усе шпількі мелі вострыя іголкападобныя стрыжні i галоўкі: грыбападобныя, скручаныя ў спіраль, плоскія ромбападобныя з набіваным арнаментам.