Wednesday, July 3rd, 2013
Buddho e sua doktrino
Buddho e sua doktrino
Prefaco
Ica diserturo pri Buddhismo komprenende ne povas exhaustar la granda domeno di ca temo, pri qua existas grandega literaturo en multa lingui; ol tendencas nur donar kurta e populara konoco pri Buddho, pri lua vivo e pri lua doktrino. Per ta diserturo me anke deziras dispersar la precipua erori e prejudiki, qui existas en la publiko, erori qui propagesas intence o ne-intence da personi, qui o ne konocas la vera anciena doktrino da Buddho, o qui havas specala intereso misprezentar ol. La vera anciena Buddhismo ne plus existas en irga lando en sua originala pureso, ed en la lando di sua origino ol tote desaparis pro persekuti da Brahmani e Mohamedani; en landi, ube ol penetris, ol mixesis kun la primitiva religii, quin ol renkontris e per qui ol koruptesis, quankam lua korupteso esas tre diferanta en diversa landi. Por konocar la vera Buddhismo on devas konsultar la maxim anciena dokumenti qui esas acesebla, la Pali Tipitaka. Ica kolekturo agnoskesas kom autentika da omna kompetenta specalisti e transmisas a ni sendube la anciena doktrino ed en la maxim importanta loki mem la propra vorti di Buddho.
Pro ke ica deskripto dil Buddhismo volas esar populara, me ne citos la exakta loki en la Tipitaka, ube trovesas la citaji, quin me donos inter cito-hoketi, ma me povas asertar, ke omni esas exakta tradukuri dil anciena texti.
* * *
La vivo di Buddho
Buddho (ordinare on dicas Buddha; to esas la Sanskrita formo, qua uzesas en Pali nur en kompozita vorti, exemple Buddhadhamo: Buddhadoktrino, ma nulatempe altre. Buddho esas la formo dil Pali-nominativo, e plura ciencisti uzas sempre ca formo en tradukuri ek Pali. Do me preferas ca formo, anke pro ke la substantivi en Ido finas per o.) naskis cirkume 560 yari ante Kristo. La vorto Buddho ne esas propra nomo, ma titulo, quale exemple Mesio o Kristo por Iesu; ol signifikas la Vekito, la Lumizito. Lua personala nomo esis Siddhato e lu apartenis a la familio Gotamo ed al gento Sakyo. Lua samtempani nomis lu Gotamo, l'adheranti di lua doktrino nomis lu Buddho, nomo quan lu recevis pos lua lumizo.
Ni ne posedas senlakuna biografio pri lu, nam lua adheranti interesis su precipue pri lua doktrino; ma existas multa indiki pri lua vivo en la diskursi dil kolekturo mencionita en la prefaco, tale ke on povas formacar sat bona, quankam kurta biografio; e precipue la chefa eventi di lua vivo esas bone konocita.
Esas do certa, ke Buddho existis, e kande ed ube lu vivis. L'anciena raporti en la santa skriburi dil Buddhismo tote konfirmesas per samtempala raporti da altra e mem da adversa sekti, do da nesuspektiva testi. Ultre to stona epigrafi, di qui la evo ed autentikeso examenesis da ciencisti de diversa nacioni, konfirmas ta raporti. Proxim la frontiero inter India e Nepal exemple existas kolono, qua deskovresis recente e quan imperiestro Asoko erektis cirkum la mezo dil 3ma yarcento a.K. sur la naskoloko di Buddho. La kolono havas epigrafo en la linguo e skribmaniero di ta tempo: «Hike naskis Buddho, la sajo dil Sakyagento.» En la sama regiono on hazarde trovis stona kontenilo en loko, qua semblis kolino, pro ke ol esis tote kovrita da herbi, ma qua esis reale granda monumento konstruktita ek briki. En ica monumento trovesis belega urno ek kristalo, qua kontenis multa mikra ornivi ed anke karbonigita osteti e cindro. La urno havas epigrafo grabita: «Ico esas rezervuyo di reliquii di sublima Buddho, pia fonduro dil Sakyagento, di lua fratuli e fratini, kun filii e spozini.» Omna ta kozi, la stona kontenilo, la kristala urno, la ornivi, osteti e cindro esas nun en la muzeo di Kalkutta, ube l'autoro di ca linei vidis li. Ed on savas per la mencionita libri, ke Buddho kremacesis, ke la monumento mencionita por konservar ta reliquii, quale anke la altra sep recevanti. Simila monumento deskovresis recente proxim Peshavar en nord-westa India. Do Buddho ne esis suno-heroo, quale kelka Europana ciencisti volis demonstrar ante la deskovro di ta kolini e monumenti. Lu esis homo, e kom homo, e ne kom deo o mi-deo on honorizas lu en Buddhista landi; advere kom extraordinara e superiora homo.
La nasko-urbo di Buddho, ube trovesis la supre-mencionita kolono, nomesis Kapilavatthu. Lua patro esis princo dil Sakya-gento e nomesis Suddhodano; lua matro Maya mortis sep dii pos lua nasko; lore lua patro spozigis la fratino di Maya, Pajâpati, qua edukis Buddho quale matro e plu tarde divenis la unesma femina membro dil Buddhista frataro. Buddho vivis en granda luxo segun sua rango, lu mariajis su kun princino di vicina familio, nomita Yasodhara, e havis un filiulo Rahulo, qua plu tarde anke divenis membro dil frataro.
Legendo raportas ke Buddho facis quar exkursi a la parki proxim la urbo, dum qui la pasemeso di omna terala kozi montris su en la formi di senhelpa oldo, di malado e di mortinto. Laste aparis ermito kom imajo di paco e redemteso. Buddho lore meditadis pri la fundamenti dil vivo e trovis ke la sufro esas inheranta ad omna existo. Il rezolvis konsakrar su al studio dil kauzo dil sufro, e probar trovar remediilo. Lu savis ke lu ne povis facar to meze di sua cirkondanti, e lu rezolvis livar spozo e filio e la luxoza korto. Ye ta tempo esis kustumo en India irar a la solitarajo por meditar pri la maxim profunda fakti dil vivo; la foriro di Buddho del hemo al sen-hemeso konocesas per la nomo: La Granda Renunco. Lu evis lore 29 yari.
Komence lu vizitis famoza docisto di Sankhya e pose altra di Toga filozofio. Pos plura yari, kande lu perfekte konocis lia sistemi, il trovis ke li ne povis docar to quon il serchis. Il livis li e rezolvis retretar aden la solitarajo ed obtenar la lumizeso per austera asketismo. En ta epoko ta maniero esis la generala kustumo en India por obtenar plu granda savo ed esis to, quon on komprenis generale kom religio. En ta solitarajo esis kin ermiti ed ensemble kun li lu mortifikis sua korpo per penitenci e fastadi dum longa tempo. Ma vice trovar la lumizeso, lu divenis sempre plu febla, til ke uldie lu esvanis. Yuna pastorino, qua hazarde preterpasis, donis a lu kelka lakto, tale ke lu rikoncieskis. Lore lu konvinkesis, ke per tala moyeni lu ne povis atingar la skopo, e lu rikomencis manjar por riganar lua forteso. La kin asketi, qui antee admirabis lua fervoro, nun abandonis lu, konsiderante lu kom apostato.
La tradiciono dicas, ke to eventis ye plena luno di monato qua korespondas a nia mayo; ed en Buddhista landi on festas ankore cadie omna plenluma nokto e precipue ta di monato «Wesak». Ti qui nultempe esis en tropikala regioni, ne povas imaginar la splendideso di tala plen-luna nokti, kun lia steli sen-nombra; li nevolate direktas la pensi a nobla, sublima idei. La tempo, qua pasis del dio, kande lu livis sua hemo til la lumizado, esis sis o sep yari. Il evis do cirkume 35 yari, kande il divenis Buddho.
En la loko, qua nun nomesas Buddha Gaya, ube to eventis, existas ankore arboro dil sama speco (Ficus religiosa), ma probable ne la sama arboro; ma brancho dil sama arboro qua plantacesis cirkume 200 yari plu tarde en Anuradhapura, anciena metropolo di Ceylon, ye l'acepto dil Buddhismo dal rejo e multa habitanti, kande l'imperiestro Asoko sendis sua filiulo Mahindo e sua filiino Sanghamitta a Ceylon por propagar la doktrino di Buddho. Li sucesis konvertar omna habitanti, e Ceylon esas ankore cadie un de la loki, ube la Buddhismo konservis su maxim pure. La brancho, qua lore plantacesis, bone kreskis e vivas ankore kom grandega arboro en bona stando, pro ke ol sempre flegesis kun granda sorgado dum la yarcenti. Ol esas la maxim oldal historial arboro dil mondo. L'autoro di ca diserturo vidis e l'arboro en Buddha Gaya e ta en Anuradhapura, e mustas konfesar, ke lu ne povis retenar su regardar ta du loki kun profunda emoco.
Ica tota deskripto dil serchado e plurfoya falio semblas tre konforma al vereso; se on volabus reprezentar Buddho kom deo, on rakontabus to diferante. E to quo sequas nun, semblas anke tre probabla; on raportas, ke lu komence dubis kad il devas promulgar sua doktrino e facis la sequanta reflekto: «Esos tre desfacila por la homaro, qua movas en l'ordinara vivo komprenar la repozesko dil mento, l'extingo dil avideso, la ceso dil dezirego, la Nibbanam (Nirvana). Ma lu vinkis ta dubi reflektante, ke certe existos homi, qui esos kapabla pensar serioze, e lore lu rezolvis propageskar sua doktrino per la vorti: «Apertita esos ad omni la pordego dil nemortiveso; qua havas oreli, venez ed askoltez!»