— Хто вам сказаў?
— Што вам да таго?.. — вырвалася ў Андрэя нечака нага для яго самога раздражнёна, і ён ужо спакайней даказаў. — І якая цяпер розніца…
Маладзіца не пакрыўдзілася.
— То можна цяпер вянок адразу на могілкі несці. Ці ў хату панясеце, каб паказаць?
Андрэя здзівіла, што яна прамовіла гэта без насмешкі, зусім сур’ёзна.
— Дзякуй за параду. На могілкі пайду.
— Ведаеце, дзе?
— Ведаю.
— Я вам пакажу.
«От жа ліпучая баба! На магілу яшчэ папрэцца…» — прыпаліў нарэшце Андрэй, не спад зяючыся ўжо ад спадарожніцы сваёй адчапіцца, але тут якраз з магазіна на ганак выйшла цётка ў кажусе наросхрыст і закрычала:
— Ніна! Да смерці цябе чакаць?
— Пойдзеце наўпрост па вуліцы і вунь там, каля царк вы, налева і ўверх, — не павярнуўшы нават галавы на крык, тлумачыла маладзіца. — Тут зусім побач…
— Ды я ведаю, ведаю, дзякуй, — заспяшаўся Андрэй, а цётка зноў загалёкала:
— Ніна, чуеш! Рэвізор прыехаў, напіўся ўжо, а ты ўсё х… ведае дзе п… носіш!
— А магіла свежая там адна, апошнім часам толькі яе і пахавалі, — тараторыла маладзіца ўслед Андрэю. — Так што лёгка знойдзеце… А ты чаго маёй чакаеш? — крык нула яна цётцы. — Свая зарасла?..
Магілу і шукаць не давялося: яшчэ не занесеная сне гам, яна адна чарнела свежай зямлёй сярод чыстага, бе лага, нерушнага спакою. Андрэй прыладзіў вянок на крыж, зняў шапку, пастаяў без аніякіх думак і пасля ўжо, сабраўшыся пайсці, прачытаў надпіс, зроблены на габля ванай папярэчыне крыжа звычайным хімічным алоўкам: Т.П.Р.Б. Карунская Галіна Адамаўна.
«Якая Галіна Адамаўна? Яна ж Гертруда Іванаўна, баба Грудзя… Во даюць!.. — няўцямна глядзеў ён на крыж і раптам зразумеў, аж потам прабіла: — Не яна!..»
Ён азірнуўся наўкол, прайшоў між радамі ў самы канец могілак, да агарожы, вярнуўся назад, зноў прайшоў і вярнуўся: нідзе болей ніводнай свежай магілы, адна гэ тая — і ўсё. «А, каб на цябе!.. — памянуў ён языкастую маладзіцу і шпарка пакрочыў, амаль пабег з могілак да вуліцы, да дзедавай хаты, але толькі спусціўся з пагор ка, успомніў: — А вянок?..» Гэтак жа подбегам, задыхана падняўся на пагорак, крадком, нібы той злодзей, падышоў да магілы, зняў вянок з крыжа — магіла адразу стала пу стой і сіроцкай. З вянком Андрэй не стаў спускацца да вуліцы, рушыў цераз могілкі і далей напрасткі па цаліку, па калені правальваючыся ў снег. Адышоўшыся, яшчэ раз азірнуўся: акрамя яго, дзякуй Богу, ніводнай жывой душы на могілках не было.
Дзеда ўбачыў здалёк, зза прысад на ўзмежку. З рэзгінамі на плячы дзед ціхаціха сунуўся ад хаты да гумна, Андрэй гукнуў: «Дзед!..» Той павярнуў галаву на голас, але хады не паскорыў — ці то не пазнаў Андрэя ў прыцемках, ці то гэтак стаміўся, што і пазнаць нікога не мог. Самому ж — каму яшчэ? — давялося, мусібыць, і труну майстраваць, і з папом дамаўляцца, і пра хаўтуры думаць: немалы клопат — як мае быць пахаваць чала века. Андрэй прыпусціў кроку, і якраз каля гумна яны і сыйшліся: дзед з рэзгінамі, унук з вянком.
— Скуль гэта ты? — не вітаючыся, хоць не бачыліся гады чатыры, спытаў д зед і, спытаўшы, закашляўся, адвярнуўся ўбок і кашляў суха, адрывіста, доўга… — От халера нейкая…
Абняцца замінаў вянок, і ўсё ж Андрэй няўклюдна прыабняў д зеда левай рукой, торкнуўся тварам у ссівелую шчаку, раптам наплылі слёзы, запяршыла ў гор ле: «Здароў, дзед… Ты трымайся, трымайся…»
— Трымаюся. Памажы сена накідаць.
Андрэй расчыніў рыпучыя дзверы гумна, зняў вянок з пляча і, не ведаючы, куды яго прыткнуць, павесіў на ручку сячкарні.
— Каму ты гэта?
— Нябожчыцы, каму.
— А… Ты хіба яе помніш?
— Ты што, дзед?.. Не крыўдуй ты. Часу ўсё не было. Круцішся там, бегаеш, а чаго круцішся, чаго бегаеш — чорт яго ведае.
—Я не крыўдую, ты чорта не згадвай… Добра, што помніш. Яна мне сястра стрыечная, то і табе радня нейкая.
Сена на таку было ўсяго нічога, Андрэй палез на га рышча, каб скінуць пару ахапкаў, ды так і застыў на драбіне. Насцярожана глянуў уніз на дзеда.
— Хто табе сястра?
— Стрыечная, кажу. Гэля Карунская. Яна ў дзеўках Бельскай была, а ў бабах, бач, Карунскай стала. Хоць му жык яе і не з Карун, і не радня нам аніякая. Прозвішчы толькі адны і тыя ж.
Андрэй павярнуўся і сеў на драбіне, каб не зваліцца. Блізка было да таго, што ён са сваім вянком прыехаў ранавата, трапляючы з адной дурноты ў другую. Таму спытаўся ў абход:
— А бабулі яна хто?
— Праз мяне і ёй радня выходзіць.
— Выходзіла, а не выходзіць.
— У нас так не кажуць, забыўся ты… Радня і па смерці раднёй застаецца. Сам чалавек — лісток, галінка, а ўсё ў ім ад радні, ад кораня ідзе. І памірае чалавек не ў сваю смерць, а калі корань высыхае. Ты лезь, чаго сеў?