— Зараз.
— І далей пралазь, цягні з куткоў ад шчыта, з крайку я і сам накідаю.
Андрэй залез на гарышча, бокам, паўзком па сене стаў прабірацца ў кут да шчыта і балюча ўдарыўся каленам аб вугал нейкай скрыні. Войкнуў з нечаканкі:
— Ты б сказаў, што ў цябе тут скрыня.
— Не скрыня. Дамавіна. Іх там дзве.
— Нашто?
— На смерць, на што ж яшчэ. Зладзіў сабе і старой, каб людзям пасля лішняй работы не мець. Сухія бу дуць, цёплыя.
— Так… І хто з вас першы паміраць збіраецца?
— Як выйдзе. Яно нікому не доўга. Памыўся, апрануў кашулю чыстую, памаліўся — і памёр. Сілы ўжо не тыя.
— А бабуля?..
— Што бабуля?
— Ну, як яна?..
— Сена кідай! — узлаваўся раптам дзед. — Бабуля, бабуля… Скаціне трэба даваць!..
— Дык жывая яна, ці не? — вырвалася нарэшце ў Андрэя тое, пра што ўжо і пытацца не было патрэбы.
— Жывая, калі карова не ўбадала. Як даіць, так стой і за рогі яе трымай. Мелі карову, як карову, дык не, прычапілася: давай ды давай цялушку ў Шчапкоў купім. Купілі на сваю галаву! І на пашы яе, як пчалу тую, не ўтрымаць, і ў хляве з ёй не ўправіцца. Купіла! Сама купіла, а цяпер на мяне… Я вінаваты! А як жа, хто ж яшчэ… А калі я піў тое малако? Не піў і не п’ю, у мяне ад яго жывот гуляе. Каб хоць сама піла. Кубак з уся го вып’е, астатняе здаваць бегае. Грамату ёй паабяцалі. Чуеш, усё ў яе ёсць, адно граматы не стае. Як здурнела пад старасць… Была ў горадзе, дык і рамку пад тую гра мату купіла. Пабачыш, вісіць над ложкам. Я туды Хры ста ўставіў, у бацюшкі выпрасіў — вырвала. Рамка пу стая, а Хрыстос у куце на цвічках. Ну ці не дурасць? Я і плюнуў, хай адна доіць, сама сабе грамату зарабляе… Трасеш ты сена ці не?
— Ёрш тваю дваццаць, — толькі і змог сказаць Ан дрэй, падурному рагатнуўшы. — Дзед… Гэта і ўся тра гедыя? Дык мы ёй, карове той, рогі абламаем! Яна ў нас шаўковая стане!
— Ну-ну, — уздыхнуў дзед. — Абламай.
Бабуля ўбачыла яго і заплакала. Пасля кінулася ў складзік, прынесла глечык сырадою. Андрэй, каб не пакрыўдзіць, выпіў шклянку, другую, дзед глянуў на яго і паморшчыўся:
— Ну-ну.
— Чаго ты нукаеш? Чаго разнукаўся? — адразу ўзялася ўбокі бабуля. — Нук на цябе напаў?..
«Яшчэ якая жывая, — зусім павесялела Андрэю. — От бы яна мяне з вянком турнула!»
Колькі Андрэй сябе помніў, бабуля заўжды была та кой: ніколі і нікому слова не спускала. І не па злосці ў характары, не па скандальнасці натуры, не: проста нічога ў жыцці не магла яна ўспрымаць безасабова, безадносна да сябе. Не толькі тое, што адбывалася ў яе хаце, у су седзяў, у вёсцы, а ўсё, што здаралася ў свеце і пра што яна даведвалася, мела нейкія адносіны да яе асабіста, на ўсё яна ўскідвала рукі і пыталася: «А што ж я цяпер рабіць буду?..» Гэтае пытанне бабуліна даўно хадзіла па вёсцы, як прымаўка. Ці нечая квактуха на яйках сядзець не ха цела, ці кілу суседу выразалі, ці малатарня ламалася, ці недзе землятрус гарады бурыў, ці карабель тануў, ці самалёт падаў — нехта, пачуўшы навіну, абавязкова возьме ды скажа: «Што ж цяпер баба Грудзя рабіць будзе?..»
А яна рабіла. Першая бегла памагчы, паспачуваць, параіць… Высільвалася, хоць мела ўжо пенсію, на калгас най ферме, аддавала — летам, калі трохі лягчэй было — пенсію сваю ў Фонд міру і нават напісала (падбіўшы на гэта, каб граматна скласці, сельсаветаўскую сакратар ку) ліст прэм’ерміністру Англіі, жалезнай ледзі Тэт чэр. «Што ж гэта?.. Баба дзетная — і ў адну дудку з амерыканцамі пра вайну трубіць. Падказаць няма каму, каб падумала…»
Аднаго разу — не праз ліст у Англію, на які не дача калася адказу, а праз прымаўку бабуліну — праславілі яе ў газеце. Пісалі, зрэшты, не пра яе, і наогул напісанае фельетонам называлася, пісалі пра нейкую прыдуманую бабу Грудзю, якая нібыта надта ж любіла лён церабіць, валакно трэсці і кудзелю прасці, ды з таго прадзіва бе лае палатно ткаць, а любіла ўсё гэта яна, як аказалася, дарэмна, бо ў калгасе, дзе ўсё гэта яна так любіла, лён сеяць узялі ды перасталі. І не стала чаго беднай бабе ні церабіць, ні трэсці, ні прасці, ні ткаць. «Што ж цяпер баба Грудзя рабіць будзе?..» — напрыканцы фельетона, як і ў назве ягонай, пытаўся журналіст, і з усяго гэтага толькі адно вынікала: панесла па свеце прымаўку пра бабу Грудзю, як вецер насенне носіць.
— Ведаў бы работу тую, то не пытаўся б, — казала на славу сваю бабуля, але фельетон з газеты выразала і на шафу паклала. Там лісцік газетны, жаўцеючы, і сох разам з мятай і святаянкамі, плакуном і дужэцам, сардэчнікам і дзівасілам…
— А ён табе вянок прывёз, — раптам бахнуў дзед, які ў хвіліну адкрытай ласкавасці ўнука да бабулі аказаўся адзін супроць дваіх.