Вера казала: «Мы тады некуды вернемся, калі дойдзем да такіх, як у Еўропе, турмаў. Але дай нам такія турмы — нікога на волі не застанецца. Для нас такія турмы — замкі.
Мы рабы, нас цягне ў рабства. Там камфортна, зацішна. А свабода — вецер. Ген свабоды нам не прывіць, у рабоў ён не прыжываецца. Таму мы і шчаслівыя ў рабстве».
Шведскі следчы кажа: «Дарма вы пра ўсіх сваіх горш чым пра ўсіх астатніх думаеце. Свае — найлепшыя, якімі б яны ні былі. Гэта найпершая ўмова для стварэння чаго заўгодна чалавечага, пачынаючы з сям’і».
Сям’і не выйшла…
Вера лічыла мяне сваім, але не найлепшым. І народ лічыла сваім, але не найлепшым. І апазіцыю… Недалэнгамі яна лічыла і мяне, і апазіцыю, і народ.
Так не можа быць. Ці можа? Каб усе — недалэнгі…
— У мяне жонка журналістка, даволі вядомая, — кажа следчы. — Яна ў вас не раз бывала. Дык у першым рэ партажы напісала, што вы лепшыя за нас.
Выходзіць, следчы прыкідваўся, быццам ні пра Беларусь, ні пра беларусаў нічога не ведае…
— А ў другім?
— Што ў другім?..
— А ў другім рэпартажы пра што яна напісала?
— Пра вашу мужнасць. Пра тое, як мужна вы перанеслі вайну, вытрымалі Чарнобыль… І як зараз гэтак жа муж на, сцяўшы рот, перажываеце дыктатуру.
— Мы мужна перажываем дыктатуру?
— Я ў вас не быў. Яна так напісала. Што ж, мужна дык мужна… Дыктатуру дык дыктатуру…
— А ў трэцім рэпартажы?..
— О!.. — Следчы, што дзіўнавата для шведа, у захапленні ад жонкі. Я таксама рады, што яна ў яго ёсць, бо гэта праз яе, мусібыць, ён такі гаваркі. А я ўсё гадаў, чаму ён неа бавязковыя для следства размовы са мной водзіць?..
Ва ўсім ёсць прычына.
Сэрца без прычыны не спыняецца.
— Гэта не рэпартаж быў, фантастыка! Ёй прэмію за яго далі… Жонка мая… яе, дарэчы, Верай завуць…
— Як?..
Перад тым, як назваць імя жонкі, следчы, мне здало ся, надта ўжо ўважліва зазірнуў мне ў вочы, нібы чака ючы, як я адрэагую…
— Так, Вера, — кіўнуў следчы і не стаў тлумачыць, чаму ягоную шведскую жонку, як і маю беларускую, завуць Ве рай. — Яна перакананая, што небяспека для чалавецтва — не спід і не тэрарызм, а грамадства спажывання, якім і ёсць сёння ўвесь Захад. Яна лічыць, што грамадству спа жывання цалкам адпавядае філасофія хрысціянства, таму трэба мяняць і грамадства, і веру.
Я не ўцяміў:
— Якую веру?
— Хрысціянскую, на якой грамадства спажывання і ўзгадавалася. Свой духоўны пік чалавецтва прайш ло напярэдадні хрысціянства, пасля пачаўся заняпад, што адчулі на Ўсходзе, дзе стварылі новую сусветную рэлігію, але і яна не вырашае праблему, бо не зразуме та галоўнае: сёння, каб ісці наперад, трэба бегчы назад. А вам не трэба назад, вы і так там. У тым сэнсе, што, хоць у вас ёсць храмы, але вы ў сутнасці сваёй ніякія не хрысціяне, а, як старажытныя грэкі з рымлянамі, па ганцы, і грамадства спажывання ў вас не сфармавала ся. Цывілізацыя перагнала вас, як на стадыёне, на круг, але з трыбун здаецца, што вы не апошнія, а наперадзе, і Вера даводзіць, што так не здаецца, а так яно і ёсць. Што, стаўшы аўтсайдэрамі, вы сталі лідэрамі. І не трэ ба лезці да вас з правамі чалавека, з усёй бліскучай лухтой, прыдуманай грамадствам спажывання д зеля апраўдання свайго існавання. Бо гэта — як вешаць на вашу паганскую елку не цукеркі, а фанцікі. Рэпартаж так і называўся: «Цукеркі і фанцікі». І з яго вынікала, што не вам трэба рухацца да Еўропы, а Еўропе да вас, да той чалавечай сутнасці, да тых нязменнасцяў, якія вы захавалі. Калі, канечне, Еўропа не хоча, каб яе крывя носныя сасуды пазабівала халестырынам, а хоча, каб у ёй білася жывое сэрца і дух жывы лунаў.
Во як…
Жылі і не ведалі пра сваё шчасце. За такое і ў нас бы ёй прэмію далі.
— А дзе жыве ваша жонка?..
«Выпадкова не ў Менску?..» — хацеў я спытаць, ды следчы неяк дзіўна рэагуе на маё пытанне: глядзіць так, нібы сам не ведае, дзе яна жыве.
— Тут… у Мальма… — цягне ён, і ўва мне ўзнікае па дазрэнне, што з жонкай у яго, як і ў мяне, праблемы. — У яе свая кватэра, там кот у яе жыве. Асобна, бо я не люблю катоў.
Гэта правільна. Калі б у мяне была свая жонка, а ў жонкі яшчэ і свая кватэра, дык у ёй жыў бы кот. Асобна, бо я не люблю катоў.
— Вы жонку маю зацікавілі, яна хоча напісаць пра вас, — тлумачыць, нарэшце, следчы, да чаго ўся папярэдняя раз мова. — Прасіла спытаць, ці вы згодны?
Чаму не?.. Толькі адвакат папярэдзіў, каб я без яго — нікому не слова, таму мне трэба параіцца з адвакатам.
— Ануча пад абцасам, — кажа пра майго следчага мой адвакат. — Гэта праблема Швецыі. Жонка ягоная, з якой ён, між намі… — адвакат робіць паўзу і нешта не дага ворвае… — дык яна заўсёды дзіўнаватая была, а ў апошні час зусім стала лявачка, што таксама праблема. Да таго ж яна ненармальная, а яе на каралеўскія прыёмы запра шаюць. Нядаўна на вяселлі дацкага прынца красавала ся. Напісала, што са шлейфа нявесты можна было б сот ню сукенак для голых афрыканак пашыць. І ўсё, больш ні слова. Прынцэса прачытала, скандал… Так што няхай і пра вас напіша, скандал не зашкодзіць.