Яна з iмпэтам трагiчнай актрысы заламала прыгожыя белыя рукi. Плазмоiды зацiхлi i, адчувалася, з лёгкiм страхам i надзвычайнай цiкаўнасцю сачылi за ёй.
Радаслаў для салiднасцi адкашляўся.
— Я мяркую, — суха сказаў ён, — я абсалютна ўпэўнены, што паважаная Старая Цывiлiзацыя, якая жадае заключыць вечны мiр з людзьмi планеты Зямля, даставiць нас дадому, — ён у роздуме зморшчыў загарэлы лоб, — праз тры днi, роўна праз тры днi гасцявання на цудоўнай i непаўторнай планеце Вар.
— Якi вы малайчына! Якi дыпламат! — зачаравана пляснула ў ладкi Вера Хрысцiнюк. — За адну-аднюсенькую секунду знайшлi мудрае кампрамiснае рашэнне. Шэдаўральна!
Слова "шэдаўральна" для тых людзей, якiя больш-менш ведалi рамантычную натуру Веры, азначала, што з гэтага моманту яна закахала'ся ў стрэсаператара Радаслава Буслейку. Яе нават называлi «жанчына-вулкан» за такую рысу характару.
— I ўсё ж я хачу як мага хутчэй быць на Зямлi, — упарта сказаў Клён. Там мяне мама з бацькам чакаюць.
Радаслаў уважлiва паглядзеў на яго.
— Гэта вельмi добра, што чакаюць. Але ж мы ў гасцях, i гаспадары будуць рашаць, у якi дзень мы на развiтанне памахаем iм ручкай.
— Я як чалавек, — горда вымавiў Клён, — як жыхар планеты Зямля, магу сам, — разумееце? — сам распараджацца сваiм лёсам. Гэта маё неад'емнае права. Дзеля гэтага мае i вашы продкi дадумалiся да такой мудрай штукенцыi, як ВЭП.
— Чалавек? — Буслейка злёгку ўсмiхнуўся. — Што ж, i ты — чалавек, i мы з Верай — чалавекi. Але паслухай, дарагi Клён, адну просценькую прытчу. Неяк спытаў фiлосаф Арыстоцель у фiлосафа Платона: "Што такое чалавек?" — "Гэта iстота, — адазаў Платон, — якая прама стаiць на дзвюх нагах, не пакрыта нi шэрсцю, нi пухам i валодае зычным голасам". На тым яны i разышлiся. А праз нейкi час Арыстоцель прынёс абскубанага жывога пеўня, кiнуў пад ногi Платону i сказаў: "Бяры свайго чалавека, Платон". Вось так.
Вера Хрысцiнюк весела засмяялася. Клён, наадварот, пазмрачнеў, сцiснуў губы, пасля некаторай паўзы раздражнёна спытаў:
— Дык павашаму атрымлiваецца, што я певень?
— Ты што? — паляпаў яго на плячы Радаслаў. — Ты, Клён, самы стопрацэнтны чалавек — чалавек з вялiкай лiтары, як раней любiлi пiсаць белетрысты. Надышла ноч. На планеце Вар не бывае таго пераходнага часу сутак, якi зямляне называюць вечарам. Неба адразу зрабiлася густа-зялёным, быццам Iнклiна са старадаўняй бутэлькi. Перасталi лётаць, селi ў свае гнёзды крангi. Узняўся парывiсты, даволi халодны вецер. Ён тут дзьме толькi ўначы.
— Дзе ж начуюць плазмоiды? — задумлiва сказаў Радаслаў Буслейка, бо наўкол, куды нi скiруй вока, не стаяла нiякiх будынкаў. Толькi купкi тулураў, дрэў, у якiх фасфарычна свяцiлася кара, былi раскiданы ў безжыццёвай зялёнапясчанай пустынi.
Нiбы адказваючы на пытанне стрэсаператара, пачулася звонкае шчоўканне расчынiлiся дзесяткi металiчных люкаў. Ручайкамi пабег па закрыўках пясок.
— Значыць, яны жывуць у зямлi, у норах, — разгублена прамовiў Клён, спынiўшыся перад адным з такiх люкаў.
— Не спяшайся з абагульненнямi, малады чалавек, — паправiў яго Радаслаў. — У нашым разуменнi нара — гэта тое месца, якое насяляюць звяры або змеi цi берагавыя птушкi. Але ў дадзеным выпадку мы маем справу з высокаразвiтай цывiлiзацыяй, i я не думаю, каб плазмоiды называлi сваё жытло нарою. Пэўна ж, у iх маецца нейкi iншы назоў.
— Ну няхай гэта будзе палац, — iранiчна сказаў Клён.
Ён не паспеў нiчога дадаць, бо раптоўна моцны парыў ветру ўцягнуў, усмактаў iх усiх у люк. Там была абсалютная цемра.
— Дзе вы, Радаслаў? Дайце мне руку, — войкнула Вера.
Яны апынулiся ў эластычным, не надта шырокiм i не надта вузкiм, а якраз па чалавечай фiгуры, рукаве, падобным на той, пры дапамозе якога ратуюцца ў час пажару людзi з ахопленых полымем высокiх паверхаў. Пад цяжарам уласных целаў усе заслiзгалi ўнiз. Гэтае нястрымнае падзенне доўжылася хвiлiны тры-чатыры. Калi ўзнялiся на ногi, то ўбачылi светлую шарападобную залу дыяметрам каля пятнаццацi метраў, падобную на жылы адсек касмiчнага карабля. Не мелася нiякай мэблi — хоць бы крэсла, хоць бы канапка. Адно пад столлю вiселi тры гамакi.
— А як жа я? — строга сказала Вера Хрысцiнюк. — Па-першае, я не сплю па сорак восем гадзiн, а па-другое, я — жанчына, а тут, як я разумею, нейкi мужчынскi iнтэрнат.
Зялёны шар, што следам за iмi з'явiўся ў зале, выскачыўшы з таго ж рукава, нерухома завiс над Верай. Пасля кароткай паўзы крайнi ад левай сцяны гамак апусцiўся нiжэй, пачулася мернае гудзенне, потым прыглушаны воплеск, i блакiтнае прыгожае воблака шчыльна акружыла, зрабiла нябачным гамак. Запахла нейкiмi вясновымi зямнымi кветкамi.
— Там тваё месца, жыхарка не нашай планеты, — пачцiва прамовiў плазмоiд.
Залезлi ў гамакi, i адразу ўсiх змарыў сон, хоць Клён Дубровiч пад чэснае слова пакляўся Радаславу i Веры, што не засне, а будзе сачыць за ўсiм, што адбываецца ў «трубе». Трубою ён назваў iхнi спальны пакой. Ды загучала цiхая музыка, сатканая з аднастайнага шуму дажджу, з шолаху лiсця, са свiсту ветру i спакойнага рокату начнога мора…
Калi зямляне моцна заснулi, над iхнiмi тварамi нiзка-нiзка, ледзь не датыкаючыся да лба, застылi тры празрыстыя малочна-попельныя шары, "чытальнiкi думак i настаўнiкi адзiна магчымай мудрасцi". Яны пiльна ўзiралiся ў самыя патаемныя глыбiнi чалавечага мозгу, якi спаў, але не ўвесь. Нейкiя яго цэнтры працягвалi сачыць за рухам крывi i дыханнем, за няспыннай працай сэрца i абменам рэчываў. На тварах у людзей прабягалi то светлыя ўсмешкi, падобныя на сонечныя зайчыкi, то змрочныя халодныя хмурынкi. Усё гэта старанна фiксавалася плазмоiдамi, перадавалася на вялiзны шарэкран, якi знаходзiўся ў Аддзяленнi Розума Народаў Усiх Сямi Колераў (АРНУСК) на планеце Вар. Там не спалi трыццаць плазмоiдаў. З найвялiкшай увагай яны сачылi за тым, што бясстрасна, не ўтойваючы нi драбнiцы, паказваў экран. Сны людзей з Зямлi, мужчыны, жанчыны i падлетка, былi афарбаваны ў розныя колеры. У мужчынскiм сне пераважалi чырвоныя i залатыя адценнi, упэўненая яркасць i сакавiтасць, трывалы спакой i сiла. На экране iшлi бясконцыя людскiя натоўпы, нешта спявалi, крычалi; выцiраючы са шчокаў загарэлым кулаком пот, пажылы зямлянiн з цёплай сiвiзной у валасах касiў касой густую траву, з якой спалохана выляталi маленькiя птушачкi; нехта сiнявокi i шыракаплечы паiў, стоячы па калена ў рачной вадзе, каня. Дамiнантай сноў-мрояў мужчыны па iменi Радаслаў былi словы: "Нельга абяссэнсваць ("пазбаўляць сэнсу", — удакладнiў экран) жыццё продкаў". Духоўнае напаўненне жанчыны бачылася жаўтлявым, фiялетавым, зялёным. Нейкiя хвалi i дробныя кветкi; восеньскае размяклае лiсце, што налiпла на халоднае марозлiвае шкло вокнаў; рыжаватыя пушыстыя вавёркi, якiя спрытна слiзгаюць па верхавiнах дрэў. Дамiнантаю ўсяго гэтага выступiлi на экране словы: "Я такая кволая". Падлетак паўстаў перад плазмоiдамi нябесна-блакiтным i свiнцова-шэрым. Як Акiян, што плешчацца дзесьцi на няўтульнай планеце (iншая справа — Вар!) Зямля. У ягоным сне грымела, неўтаймоўна бушавала агнiстая музыка, танцавалi даўганогiя, надта худыя дзяўчаткi, каратыст рэзкiмi ўдарамi ног i рук валiў на зямлю чырванатварага здаравiлу. У ягоным сне ўладарнiчалi рух, шалёны рытм. Дамiнантаю ж пульсавала думка-стрыжань: "Бацька, я не падвяду цябе".
Патух шар-экран, трыццаць плазмоiдаў расплылiся ў розныя бакi, каб самаадключыцца на цэлых сорак восем гадзiн, а чытальнiкi думак i настаўнiкi адзiна магчымай мудрасцi пачалi ўкараняць у мозг спячых зямлян iнфармацыю аб планеце Вар. Зямляне бачылi бязмежную касмiчную прастору, мiрыяды зорак i астэроiдаў, туманнасцi, чорныя дзiркi, яркiя хвасты камет, абломкi касмiчных караблёў, мiжзоркавыя навуковыя станцыi. Космас быў, як добра звараны апетытны булён, срэбная лыжка Месяца блiшчала ў iм. Космас вабiў да сябе галiнастым белым дрэвам Млечнага Шляху. Потым перад вачамi ў сонных зямлян забушавалi, распачалi сваю адвечную стралянiну сонечныя пратуберанцы. Яны ўзвiвалiся, як вогненныя лiяны, як шчупальцы жудасных залатавокiх i медназубых драконаў. Усё палала, хадзiла клубком, плавiлася, лiлося… З гэтай неймавернай мартэнаўскай печы з аглушальным грукатам выстрэльвалiся цэлыя акiяны плазмы. Чорнае бязмежжа глытала iх, але яны ляцелi зноў i зноў, як фантастычныя феерверкi, як слёзы багоў. Гэта было i самазабойства i самаўзнаўленне. Прырода шукала iсцiну. Плазма была той нябеснай спермай, што ўпарта i мэтанакiравана расцякалася, разбягалася па ўсiм Сусвеце, каб напаткаць тое, у судакрананнi з чым успыхне iскра жыцця. I вось пакацiлiся па сухой пясчанай раўнiне блiскучыя зiхоткiя шары. Iх — сотнi, тысячы, дзесяткi тысяч…