Хацеў забыць. Усё забыць… Забываў… Я думаў, што самае страшнае са мною ўжо было… Вайна…
Але вось я паехаў у чарнобыльскую зону… Шмат разоў ужо быў там… I там зразумеў, што я не абаронены. Я развальваюся… Мінулае мяне ўжо не абароньвае…"
Пётр С., псіхолаг
Маналог пра тое, што можна пагаварыць і з жывымі, і з мёртвымі
"Уначы воўк у двор зайшоў. У акно вызірнула — стаіць і свеціць вачыма. Фарамі…
Я да ўсяго прывыклая. Сем гадоў жыву адна, сем гадоў, як людзі з'ехалі… Уначы, бывае, сяджу, пакуль не заднее, і думаю, думаю. I сёння ўсю ночку на ложку кручком сядзела, а пасля выйшла паглядзець, якое сонейка. Што вам я скажу? Самая справядлівая на свеце штука смерць. Ніхто яшчэ не адкупіўся. Зямля ўсіх прымае: і добрых, і злых, і грэшнікаў. А болей справядлівасці на гэтым свеце нямашака. Я цяжка і сумленна ўсё жыццё працавала. Жыла, як сумленне падказвала. А справядлівасці мне не выпадала. Бог недзе дзяліў, пакуль да мяне чарга дайшла — у яго ўжо нічога не засталося, каб мне даць. Малады можа памерці, а стары павінен… Спачатку я людзей чакала, думала — усе вернуцца. Ніхто ж навек не з'язджаў, ехалі перачакаць. А цяпер смерці чакаю… Памерці не цяжка, а страшна. Царквы няма… Бацюшка не прыязджае… Няма каму мне занесці грахі свае…
… Першы раз сказалі, што ў нас радыяцыя, дык мы думалі: гэта хвароба нейкая, хто захварэе — адразу памірае. Не, кажуць, нешта такое, што на зямлі ляжыць і ў зямлю лезе, а пабачыць няможна. Звер, можа, бачыць і чуе, а чалавек — не. А гэта няпраўда! Я бачыла… Гэты цэзій у мяне на гародзе валяўся, пакуль дождж яго не намачыў. Колер у яго такі чарнільны… Ляжыць і пераліваецца шматочкамі… Прыбегла з калгаснага поля і пайшла на свой гарод… I гэтакі шматочак сіні… а праз дзвесце метраў яшчэ адзін… Велічынёй з хусцінку, што ў мяне на галаве. Гукнула я суседцы, другім бабам, мы ўсё абабегалі. Усе гароды, поле навакол… Гектары са два… Можа, чатыры вялікія шматкі знайшлі… А адзін быў чырвонага колеру… Назаўтра пасыпаў дождж. З самай раніцы. I да абеду іх не стала. Прыехала міліцыя, а ўжо не было чаго паказваць. Толькі расказвалі. Шматкі восьтакія… (Паказвае рукамі.) Як мая хусцінка. Сінія і чырвоныя.
Мы не надта баяліся гэтай радыяцыі… Калі б мы яе не бачылі, не ведалі, дык, можа, і баяліся б, а як паглядзелі, то ўжо не так страшна. Міліцыя з салдатамі трафарэткі паставіла. У каго ля хаты, дзе на вуліцы — напісалі: семдзесят кюры, шэсцьдзесят кюры… Век жылі на сваёй картоплі, на бульбачцы, а тут сказалі — няможна! Каму бяда, каму смех… Рабіць на гародах раілі ў марлевых павязках і гумавых пальчатках… А тады яшчэ адзін важны вучоны прыехаў і выступіў у клубе, што дровы трэба мыць… Дзіва! Не чулі б мае вушы! Загадалі перамыць падкоўдранікі, прасціны, фіранкі… Дык жа яны ў хаце! У шафах і куфрах. А якая ў хаце радыяцыя? За шклом? За дзвярыма? Ты знайдзі яе ў лесе, у полі… Калодзежы пазачынялі на замок, абгарнулі цэлафанавай плёнкай… Вада "брудная"… Якая ж яна брудная, яна такая чыстая! Нагаварылі мех — не завязаць. Вы ўсе памрэце… Трэба выязджаць… Эвакуіравацца…
Пералякаліся людзі… Набраліся страху… Той-сёй давай уначы сваё дабро закопваць. I я сваё адзенне склала… Чырвоныя граматы за маю сумленную працу і капейчыну, якая ў мяне была, прыхоўвалася. Такая туга! Такая туга гняла сэрца! Каб я так памёрла, як вам праўду кажу! А тут чую, што ў адной вёсцы салдаты людзей эвакуіравалі, а дзед з бабай засталіся. Перад тым днём, як людзей падымалі, вялі ў аўтобусы, яны ўзялі кароўку і выправіліся ў лес. Перачакалі там. Адкуль такая бяда бярэцца? (Плача.) Нетрывалая наша жытка… Рада не плакаць, дык слёзы цякуць…
Во! Зірніце ў акно: сарока прыляцела… Я іх не праганяю… Хоць, часам, сарокі ў мяне і яйкі з хлеўчука крадуць. Усё роўна не праганяю. Нікога не праганяю! Учора заяц прыбягаў…
Вось калі б штодня ў хаце былі людзі. Тут непадалёку ў іншай вёсцы. Таксама баба адна жыве, я казала, каб да мяне пераходзіла. Што паможа, а што не, але хоць бы загаварыць да каго. Паклікаць… Ноччу ўсё ў мяне баліць. Ногі круціць, быццам мурашы бегаюць, гэта нервы па мне ходзяць. Дык я вазьму што ў рукі. Жменьку збожжа… I хрусь, хрусь. Нервы тады супакойваюцца… Гэта ж так я нарабілася за сваё жыццё, так нагаравалася. Усяго хапіла і нічога не хачу. Калі б памёрла, дык і адпачыла б. Як там душа, а целу спакайней будзе. I дочкі ў мяне ёсць, і сыны… Усе ў горадзе… А я нікуды адсюль не хачу! Даў Бог гады, а не даў долі. Я ведаю, што дакучае стары чалавек, дзеці патрываюць, патрываюць ды пакрыўдзяць. Радасць ад дзяцей — пакуль малыя. Нашы бабы, якія паехалі ў горад, усе плачуць. То нявестка крыўдзіць, то дачка. Вярнуцца хочуць. Мой гаспадар тут… Ляжыць на могілках… На кладах. Калі б не ляжаў тут, дык жыў бы ў іншым месцы. I я з ім. (Раптам весела.) А што ехаць? Тут добра! Усё расце, усё цвіце. Пачынаючы з казюркі да звера, усё жыве.