У СІЗА, калі ты знаходзішся ў статусе падследчага і маеш права на безлімітную атаварку і перадачу ў 30 кг штомесяц, з галадаморам сустракаешся рэдка, толькі калі сядзіш у вялікай хаце, дзе ўсе прадукты ў цябе хутка павыпрошваюць. У зоне ж голад — гэта дыягназ. Выключэнні здараюцца толькі тады, калі ты атрымаў перадачу і пару тыдняў вядзеш з сябрамі разгульны лад жыцця. Вось як я з Дзёнем, патрапіўшы на ягонага “кабана”. Увесь жа астатні час ты сядзіш на “палажняковай” пайцы.
Што такое “палажняк” — сказаць цяжка, бо ў кожнай зоне мадыфікацыя баланды залежыць ад таго, колькі дзясятак пар рук цягне з зэкаўскага катла. Нават калі недзе нейкім цудам не цягнуць надзіральнікі, будуць цягнуць зэкі (таму месца каля катлоў з мясам, цыбуляю і часныком каштуе найбольш плюсікаў). Вельмі сумняюся, ці мог бы ты наесціся, каб нават па тых нормах накладвалі табе ў шлёмку, а пасля таго, як самыя ласыя кавалкі з бакаў выцягнутыя, шансаў перамагчы ў няроўнай бітве з голадам — ніякіх.
У цывілізаванай краіне пазбаўленне права хоць раз на дзень, але наесціся, назвалі б катаваннем, а ў нас гэта горда імянуюць “перавыхаваўчым працэсам”. Гэты перавыхаваўчы працэс, каб на “агульным рэжыме” ты меў чатыры перадачы па 30 кг у год, а на “строгім” —дзве. Каб ты мог атаварвацца ў зонаўскай крамцы на пару даляраў у месяц. І тое, будзеш мець ты на ўсё гэта права толькі тады, калі ходзіш перад гарантам рэжыму на дыбачках. Калі ж ты нешта недзе пікнуў, калі гузік не зашпіліў на кашулі, галодная смерць грукаецца ў твае дзверы, часцей за ўсё — дзверы ізалятара, бо за кожную правіну перад рэжымам ты разлічваешся перадачамі, атаваркаю, сустрэчамі з роднымі, а калі пазбавіць цябе ўжо няма чаго — едзеш у ШІЗА, на ізалятарскую баланду.
Вось такія асноўныя рысы “перавыхаваўчага працэсу”, хаця і не сустракаў я яшчэ ніводнага, каго б гэткімі метадамі перавыхавалі. Відавочна, што эфектыўнасць такіх падыходаў разумеюць і рэжым утрымоўваючыя, але ні ў кога і не стаіць такой задачы: нешта людскае выхаваць у чалавеку. Задача ў тым, каб кожнае імгненне адчуваў ты, што ты раб, каторага толькі з ласкі Галоўнага рэжымніка кормяць пару разоў на дзень “палажняком”. І ўсе гады, пакуль ты жарэш гэтую падачку, ты павінен ўбіваць у падкорку сваю, што каб мець да шлёмкі баланды яшчэ і костку, ты мусіш хадзіш на дыбачках і зашпільвацца на ўсе гузікі.
— Куды вазілі? — гукнуў Дзёня, калі дзверы за мною зачыніліся.
— Насценька прыязджала,—радасна адказаў я.
— Во! — здзівіўся сябар.—Ні на крок ад цябе.
— І каб ты ведаў, колькі ўжо год — ні на крок, дык не паверыў бы. Я часам сам не разумею нават, хто больш гэтыя мае тэрміны матае—я ці яна?
— А што, такая хуткая свіданка ў цябе?
— Да ты што, Дзёня, не для таго раскручвалі, каб потым свіданкі выпісваць, —уздыхнуў я з сумам.—Дазволілі ёй толькі перадачу перадаць.
— Н-да, зусім табе няпроста, гляджу я… — разгублена зазначыў Дзяніс, пачаўшы, відаць, разумець, што працуюць тут па персанальных падыходах. — Звычайна, калі прыязджае да каго-небудзь дзяўчына, дык кароткую сустрэчу дазваляюць, а можна нават і на доўгатэрміновую дамовіцца.
— Гэта казка не пра нас.
— Дык я яшчэ дзіўлюся, як табе перадачу дазволілі з такімі раскладамі.
— Я ж як падследчы цяпер, пасля раскруткі,—патлумачыў я,—дык 30 кг на месяц маю. Толькі і я не думаў, што ўжо ў зоне магу атрымаць, але, бачыш ты, і сюды прабілася, клапатлівая… — прамовіў я, і сам яшчэ не разумеючы, як такое адбылося: — Ірвану цяпер у атаку з поўным баекамплектам.
— А калі этап?—схапіўся Дзяніс.
— А палове, недзе, на першую.
— Было б класна разам паехаць.
— Ну, было б прыкольна, — ўсміхнуўся я, не першы раз адчуўшы, як пачуццё вялікае прыязнасці напаўняе мяне да гэтага чалавека.
— Мо і я яшчэ паеду?
— Не, Дзёня, табе б вопісі ўжо прынеслі. Таму, пакуль што, стартую я адзін.
— А куды едзеш?—усчаміўся і Санчоўс.
— Дакладна не ведаю, але, хутчэй за ўсё, у Мазыр.
— Паведамілі табе?
— Не…але якія яшчэ варыянты? — хмыкнуў я. — У беснаватых “Горках” быў, у “Глыбокім” выхапіў, засталося толькі ў “Мазыр” пракаціцца — канцлагер, кажуць, там яшчэ той.
— Я ж у “Мазыры” першы тэрмін сядзеў,—нечакана выдаў Санчоўс.
— Да ты што! І як там?
— У зоне рэжым такі, што не прадыхнуць, але ж, ты “пад дахам” пастаянна будзеш? — удакладніў экс-мазырчанін, у перакладзе на цывільную мову запытваючыся: “Будзеш па ШІЗА/ПКТ сядзець?”
— Толькі так, —цвёрда запэўніў я.
— Дык там будзе табе добра, —тут жа была дадзена мне раскладка. — Кічу там “грэюць” нармальна, “курыць-варыць” у кожнай хаце. І сам будынак новы, 2004 году — ўсё па еўрастандартах і са шклопакетамі.