– Суседачка! – пачуўся ў калідоры рыпучы голас старой Вікці.
«Цьху, варона! – падумала Бася, – ужо нешта вышуквае».
Вікцю не любілі. Ніхто не ведаў, калі і адкуль яна з’явілася тут. Кепскага, здаецца, не рабіла, але і добрага ад яе не чакалі.
– Дабрыдзень, – спакойна сказала маці. – Што здарылася?
– Нічога сабе дабрыдзень! Колькі людзей пахапалі!
А Баська твая дзе?
– Збегла.
– Яно канешне, хай перасядзіць, а то ўсіх хутка перахапаюць.
– А вам што трэба?
– Ды я ўжо і забылася. Загаварыла ты мяне. Пайду. Бразнула клямка, рыпнулі веснічкі, зашаргацела трава.
Счакаўшы, Бася асцярожна вызірнула з-за фіранкі і вочы ў вочы сутыкнулася з Вікцяй. Пад прымружанымі павекамі суседкі бліснула па хітрынцы.
Дзяўчына адскочыла і захінула фіранку. Ды позна.
Увесь дзень Бася правяла ў чаканні. Старая Вікця скарыстаецца яе таямніцай. Вось толькі як?
Ці не ўпершыню дзяўчына зазірнула ёй наўпрост у твар. Раней, пабачыўшы праз акно згорбленую паставу, імкліва адыходзіла, адварочвалася ці хаця б апускала долу вочы – баялася, што вывернецца назнальніцу, як толькі сутыкнецца позіркам. Ды і што там разглядаць? Хустка, насунутая на самы лоб, насупленыя бровы, падціснутыя вусны ды зморшчаны ў вечнай агідзе нос – чалавек, пакамечаны жыццём і ўзнагароджаны гадамі.
Ноччу не спалася, таму шоргату травы пад вакном Бася ўзрадавалася. Здаровы сэнс стрымліваў памкненне ўстаць і паглядзець, але хтослухае здаровы сэнс сярод ночы, чуючы падазроныя гукі там, дзе іх быць не павінна? Калі ў шыбу каротка пастукалі, сумневы зніклі.
Бася ірванула фіранку. За акном стаяла Вікця. У разлітым святле месяца твар яе белы і зусім гладкі без штучных зморшчын вакол светлых-светлых вачэй і сціснутых у нітку вуснаў. Нават маленькі шнарык над левым брывом – не загана, а дэталь, без якой вобраз быў бы няпоўным, як і без высокіх вострых скул – у Басі такія не атрымаюцца, нават калі шчокі ўцягнуць. Рудыя кудзерыстыя валасы блішчаць, вызваленыя з-пад хустак. Распраўленая пастава тонкая, ганарлівая, быццам у гэтай танклявасці ёсць прыгажосць.
«Вікця – якое недарэчнае імя для такога погляду і паставы! – сама хаваецца ад пераследу», – здагадалася Бася. Знакамі начная госця паклікала дзяўчыну на вуліцу.
Выгляд яе быў хітрым, але не злавесным. Бася выйшла. Няёмкае маўчанне нацягнулася паміж імі. Суседка, відаць, чакала пытанняў, а Бася – адказаў.
– Я шукаю тых, хто не трапіўся гетманавым людзям.
– Пры чым тут я?
– Чапаюць толькі адметных. Такіх, як ты ці я. Я ведаю, дзе можна ўратавацца.
– Я ўжо схавалася.
– Легенда пра ўцёкі задаволіла жаўнераў, але гетман працягне шукаць. Яны ведаюць кожнага, каго трэба схапіць. Бася маўчала. Адметным ніколі не жылося надта солад ка, але росшукі і ператрусы пачаліся нядаўна. Можа, хутка сцішацца?
Заўважыўшы, што дзяўчына вагаецца, Вікця насела:
– Колькі ты будзеш тут хавацца? Пакуль валасы не ссівеюць ды хрыбет не сагнецца? Думаеш, перасядзіш і забудуцца на цябе? Халера там. Вырашай, зараз ці ніколі.
Бася прагнала перад вачыма прамінулы дзень. Колер столі і сцен, чырванаватае паветра, што панавала ў пакоі. Пражыць так магчыма, але з думкай, што можаш інакш, – невыносна. Зрэшты, можна пражыць і дзень, і тыдзень, і год, калі ведаеш дакладна час свайго вызвалення. Халодны вецер нашэптваў рашэнне.
– Што ўзяць з сабой?
– Што хочаш. Панясеш сама. Збірайся, я пачакаю. Бася панура паплялася ў хату. Упершыню жыццё вымагала выбару і дзеянняў, да якіх яна зусім не прывыкла. Так хацелася залезці ў мяккі козытна-халодны ложак. Заснуць, а назаўтра ўсё будзе па-ранейшаму.
Сабраць рэчы і не разбудзіць маму – задача ў цемры немагчымая. Бася не надта асцярожнічала. Прыслухоўвалася да шоргату – можа, мама прачнецца, яны хаця б развітаюцца, ато і знойдуць такое рашэнне, якое не змусіць сыходзіць.
Не шумелася – рухі былі надзіва асцярожнымі. Зараз ці ніколі. Басі здавалася, што слова «ніколі» – самае страшнае. А тут – «зараз» – гэта як скочыць у халодную ваду – яшчэ наважыцца трэба.
Альбо не трэба.
Бася паглядала, ці чакае Вікця. Вікця чакала. Цярпліва: нікуды дурное дзяўчо без яе дапамогі не дзенецца.
– Зараз бяжы да Хітрай рэчкі, яна загавораная, каб адметных перапраўляць. Сядай у човен ды плыві. Ён ведае, куды несці. Потым – напрасткі праз гушчар. Лічы крокі: пяцьсот праміне – натрапіш на шырокую сцежку, яна і выведзе да паселішча.
– А ты?
– А мне яшчэ трэба незабраных выправіць. Сёння, не пазней.