У водаваротах, у кіпенні пены, у ветры.
Моцна давала ў дно вада.
– Выціскаеш усё, што магчыма? – спытаў Будрыс.
Паўза.
– Вельмі баюся, – нечакана сказаў Васіль. – Будзе шторм. Вялікі. А нам яшчэ гадзіны тры хады...
– Вярнуцца?
– Вярнуцца – позна... I... сорамна.,
Вада ля бартоў была больш гучная, чым наводдаль. Патокі яе ляцелі на людзей.
– Дзякуй, браце, – сказаў Севярын.
– ...сэр, – праз зубы сказаў сябар.
– Дзякуй, сэр.
Дзіўна было бачыць над гэтым узбунтаваным, страшным морам спакойнае неба і далёкія сопкі берага, над якімі вісеў радок бялюткіх хмар. Як паралельна вісячая мантыя з гарнастая. Як стужка, што змяшчалі ля верхняга абрэзу старажытных гравюр. Так і хацелася напісаць на ёй, што менавіта намалявана на гэтым пейзажы.
– Давай, мілая! Давай, любенькая... Ну... ну... – праз зубы цадзіў Васіль. – Кальмары і зубастыя кіты!.. Баўтрамей, цюлень-акіба... Калі не пашанцуе, калі перакуліць – яхты не кідай. Трымайся за яе. Тады знойдуць. Яна – як канаючая чайка. А чалавечая галава на вадзе – тфу! Плявок. Вялікі шкляны кухтыль ад мярэжы. Чуеш?
Сонца ў свінцовым захадзе было ўжо, як чырвоны мазок. I гэты яго апошні позірк быў невымоўна журботны і дзікі.
Спусцілася цемра. Лявей, недзе далёка, міргаў маяк. З роўнымі інтэрваламі. I ў мірганні таксама былі трывога і папярэджанне.
Будрыс не памятаў, як мінулі наступныя гадзіны. Пару разоў іх ледзь не перакуліла. Мокрыя, аслепленыя цемрай і вадой, яны рваліся наперад, амаль толькі па зорах. I страшна было падумаць, што зоры вось-вось заснуе чарада хмар, што напаўзала з поўдня.
Яхта калацілася ў бязмежным моры, як мятуліца-падзёнка, і, здавалася, шансаў на жыццё ў яе не больш, чым у мятуліцы. I ўсё ж яна адчайна змагалася за жыццё.
...Калі вецер раптоўна сціхнуў, Будрыс не адразу зразумеў, што ўсё скончана, што яны ў бяспецы, што гэта востраў Рагвольд прыкрыў іх ад шторму сваім скалістым целам.
IV. СІНЯЯ ПЕСНЯ, ЯКУЮ СПЯВАЛІ ЛЮДЗІ I ЯКОЙ ПАДПЯВАЛІ РЫБЫ I ВАСЬМІНОГ
Шторм грымеў усю ноч і паспеў да світання вычарпаць усю сваю ярасць. Мора, праўда, яшчэ калыхалася, але супакойвалася на вачах, як быццам нехта ліў у яго масла. У млявым ранішнім святле хвалі і сапраўды здаваліся маслянымі.
МРС1 выйшаў у мора задоўга да сонца. Маленькая шкарлупінка, а на ёй дзевяць чалавек: шэсць матросаў-рыбакоў, матарыст, капітан і – бясплатны дадатак – Севярын Будрыс.
Акрамя сейнера ў моры відаць было яшчэ два судны. Па правым борце ішоў сейнер-напарнік. Па левым – імчала белым матылём Васілёва яхта.
Паўлаў дурэў: то адставаў, то без прыкметнага напружаныя пераганяў сейнер. Капітан стаяў на спардэку і ўхвальна бурчаў:
– Марскі бог... Быдла бязрогае... Бач, што вычварае... З маторам навыперадкі бегае... Гэта яму гульня ў гарыпні... "Гары-гары пень..."
Будрыс стаяў ля борта, і кожны раз Васіль крычаў яму, пераганяючы сейнер:
– Рыцар бедны!.. Праз смерць і ўраган плыве!.. Прынцэса-Летуценне... Ледзь не патопнуў з верным збраяносцам... Ну, каб гэта я яшчэ калі... Дудкі! "За дзікаю ружай ляці праз туман!"
Урэшце яму гэта абрыдла:
– Бяру курс на Уладзівасток!.. Памагай бог!.. Не зняслаў зямлі беларускай!
– А ну цябе! Бывай! Дзякуй!
Белы матыль ветразя хутка знік. Мора ўсё больш сінела.
– Так, – сказаў Няпіпіва. – Якшчо б у нас всі такія маракі – чорта з два мы японцам саступілі б.
Напярэдадні Будрыс думаў, што сапраўды сустрэне сівавусага "казака", і нават трохі расчараваўся. Няпіпіва Іван быў малады голены хлопец невысокага росту. Загарэлы твар, шэрыя вочы, прыгожыя цвёрдыя мускулы на шчоках. Нічога ад традыцыйнага "капітана" ў ім не было, акрамя хіба ўмення закавырыста лаяцца. Ды і тое ўменне змякчаў тыповы ўкраінскі гумар.
Нашчадак перасяленца. Адзін з мільёнаў. Ездзіш па краі і чуеш у адной вёсцы – беларускую мову, у другой – украінскую, у трэцяй – рускую ці мардоўскую. Звычайныя людзі.
Але глянеш на цвёрды рот такога – і разумееш, што прыйшлі сюды самыя прадпрымальныя, самыя, у добрым сэнсе гэтага слова, авантурыстычныя.
I гэтыя ўкраінцы, беларусы, рускія не кідалі слоў ка вецер, ажывілі гэты кінуты, "бросавы", пустошны край, набудавалі ў ім гарадоў, вёсак, заводаў, правялі чыгункі, угрызліся ў скалы руднікамі, спусцілі ў мора караблі і, аднак, у першапачатковай чысціні збераглі свае мовы. Часам больш чыстыя, чым нават на радзіме.
Сваімі рукамі стварылі сабе новую радзіму. I нікуды з яе не пойдуць. Пабраталіся з карэннымі жыхарамі, удэ, нанайцамі, тазамі; як кедры, пусцілі карані ў гэтую зямлю. I не далі яе ў крыўду нікому. I не дадуць.
– Недзе ў другой палове дня будзем ля Тыгравай, – сказаў Няпіпіва. – Чаго цябе туды нясе?