Чорная панна Нясвіжа

Радзівіл Чорны.

Пачакай!
Даўным-даўно чароўная Юдзіф,
Ратуючы народ ад асірыйцаў,
Сама пайшла на ложа Алаферна,
Прыспала ваяводу і мячом,
Яго ж мячом адсекла галаву.
Пазбавіла свой горад ад чужынцаў.
Табе ж не трэба будзе забіваць.
А толькі даць жыццё! I даць Літве надзею!

Радзівіл Руды.

Мы столькі часу стогнем пад Каронай,
З часоў Ягайлы. А твой родны сын…
Узыдзе на пасад! I будзе ён ліцвін!
I княства наша стане каралеўствам.

Барбара.

Пакінь мяне!

Радзівіл Руды.

Здараецца такое…
На трыста год адзіны толькі раз,
Ліцвіны пра цябе складуць паданні.

Барбара.

Як я пачварва здрадзіла каханню?!
Куды мяне ты клічаш, родны брат?
Ды ты вар’ят! Вар’ят! Вар’ят! Вар’ят.
Ты з д’яблам пад руку цяпер ідзеш,
Сястру сваю, як дзеўку, прадаеш!

Радзівіл Руды.

Твой абавязак…

Барбара.

Ён — мой абавязак!

Радзівіл Руды.

Твая Радзіма…

Барбара.

I Радзіма ён!
Брат! Бацька! Бог! Увесь-увесь Сусвет!
Сыдзіце з воч! Нямілы белы свет!..

Радзівіл Чорны.

Ты супакойся і падумай добра…

Радзівіл Руды.

На свеце можна ўсім ахвяраваць,
Калі Радзіму трэба ратаваць.

Радзівіл Чорны.

Бывай, сястра…

(Выходзяць.)

Барбара.

Бывай, о людзі, людзі!
Шануюць тых, хто і ў граху, і ў брудзе.
Калі ж ты вырашыў на светлы шлях звярнуць,
Імкнуцца зноўку ў пекла зацягнуць.
Прыйдзі, каханы мой, прыйдзі хутчэй!
Мне страшна! Я хачу тваіх вачэй.

Уваходзіць каралева Бона ў чорным вэлюме.

Адкуль вы тут?
Бона падымае вэлюм.
О Божа! Каралева…

Барбара апускаецца на калені.

Бона. Устаньце, дзіця маё… Гэта не вы, а я павінна апусціцца на калені і маліцца… Маліцца таму высокаму пачуццю, якое даў вам Бог ці то ва ўзнагароду, ці на выпрабаванне.

Барбара. О, светлая каралева…

Бона. Мой сын кахае вас… Кахае глыбока, шчыра, самаахвярна… Кахае так, як не могуць… і не павінны кахаць намеснікі Бога на зямлі… Яго душа разрываецца паміж вамі і святым абавязкам дзяржаўнага мужа перад Айчынай… Перад Польшчай… Венцаносныя асобы ніколі не зведаюць шчасця з тым, каго кахаюць… Дзеля карысці дзяржавы яны мусяць цярпець… цярпець на сваім ложы… нялюбых, нямілых… і мець ад іх дзяцей… Вы ж ведаеце, колькі намаганняў, колькі часу патрэбна, каб з’явіўся нашчадак прастола… Ва ўсіх каралеўствах гэта страшная праблема… I ведаеце чаму? Каля трона не жыве каханне… А без кахання дзеці цяжка нараджаюцца… Ой, як цяжка… Паверце, я гэта ведаю… А калі і народзіцца, дык хваравіты, кволы, худасочны… Па ўсёй Еўропе на пасадах сядзяць убогія… Тыя, хто народжаны не ад кахання… I яны змушаны дзеля дзяржаўных інтарэсаў нараджаць сваіх дзяцей з нялюбымі… Выраджэнне, заняпад…

Барбара. Гэта праўда, што каралевіч Жыгімонт сам… сам паехаў да Габсбургскай прынцэсы Кацярыны?

Бона. Гэта праўда.

Барбара. Гэта праўда… даруйце, каралева, гэта праўда, што ён збіраецца стаяць перад ёй на каленях і казаць, што яна найцудоўнейшая ў свеце і што ён яе любіць…

Бона. Праўда, дзіця маё… Я магу пакляспдся на Бібліі… Тым, хто служыць народу, сваёй Айчыне, амаль ніколі не даводзіцца казаць тое, што ён думае, і рабіць тое, што хоча… Абавязак… Лёс…

Барбара. Чым я магу аддзячыць сваю каралеву за той гонар, які…

Бона (перапыняе). Мой тайны візіт да вас — гэта клопат пра будучага караля Польшчы, пра свайго сына… I ў гэтым я таксама магу паклясціся на Бібліі…

Барбара. Я слухаю сваю каралеву і зраблю ўсё, што яна мне загадае…

Бона. О, даруйце мне, мая прыгожая дзяўчынка… Я ехала ў Вільню, спадзеючыся сустрэць халодную драпежніцу, якая шукае сваёй выгады… а сустрэла… Вы кахаеце каралевіча?