Чорная панна Нясвіжа

Выходзіць са свечкай.

Мнішак.

Аж маё сэрца нават затрымцела.
О, боль які! Якое пачуццё!
Калі ён звар’яцеў — дык розум ёсць вар’яцтва,
Калі ж разумны — дык наш свет вар’ят…
На гэткі покліч нават з таго свету
Хто хочаш вернецца. Як ён кахаў яе!

Радзівіл Чорны.

Ён не кахаў! Ён і цяпер кахае…
Яшчэ мацней… Заўжды перад канцом
Успыхне моцна полымя і… згасне…
Спявае лебедзь гучна і… памрэ…
I разгарыцца лета… перад сцюжай…
Калі ў прыродзе нешта забуяе
Не на дабро… Там смерць ужо гуляе.

Мнішак.

Вы спрабавалі што-небудзь зрабіць?

Радзівіл Чорны.

Спытайце лепей, што не спрабаваў.
Хаваў віно — ды ён яго знаходзіў.
I гаварыў не раз з ім — ён маўчыць.

Радзівіл Руды.

Не раз і сонных зёлак падсыпаў.
Ён зёлкі піў, але не засынаў!

Мнішак.

Не тое каралю вы падавалі,
Галоўны сродак не паспрабавалі.

Радзівіл Руды.

Вы пра жанчын? Ды ён глядзіць праз іх,
Як мы праз шкло… Ён бачыць сваю Барбу…

Мнішак.

Няхай наяве ўбачыць сваю мару…
Хадзі сюды, дзіця маё…

Уваходзіць Бжэнка, вельмі падобная на Барбару Радзівід.

Радзівіл Чорны.

О Божа!
Ці замагільны свет прыйшоў сюды,
Ці сам цяпер я ў свеце замагільным?

Радзівіл Руды.

Барбара, гэта ты?!

Мнішак.

Ідзі, дзіця…

Бжэнка выходзіць.

Радзівіл Чорны.

Што тут было? Ці гэта ўсё трызненне?
Ці прывід ейны у Нясвіж прыйшоў?!
Барбара тут… Сястра наша! Барбара!
Ты прыплыла на заклік караля!

Мнішак. Супакойцеся, князь… Яна такая ж вам сястра і жонка каралю, як я вам — маці. Бжэнка… Дачка дробнага купца… Кракаўская мяшчанка й распусніца. У пятнаццаць год мела чатырох палюбоўнікаў адначасова… Спакусіла свайго духоўніка. Маладых лашчыла за так, са старых брала грошы. I вялікія! Яе змясцілі на выхаванне ў манастыр… Там яе выпадкова ўбачыла каралева Бона. Ведаючы душэўны стан свайго сына, яго каханне да вашай сястры, каб зменшыць яго боль… і пакуты…

Радзівіл Руды. …Яна вырашыла зрабіць каралеве Барбары замену?

Мнішак. Можна сказаць, што так.

Радзівіл Чорны. I замена гэта… кракаўская распусніца?!

Мнішак. Князь Радзівіл! Ды хай бы любая жанчына ў Польшчы, любая графіня, дачка ці жонка гетмана, канцлера, маршалка мела такое падабенства на спачыўшую сястру вашу — даю слова, яна апынулася б у абдымках караля. Хто ж вінаваты, што такі твар, такая постаць, такія валасы, такія вочы дасталіся ну… не самай святой жанчыне каралеўства… Вы толькі зірніце… Хадзі сюды!

Уваходзіць Бжэнка.

Вы толькі зірніце! Каралева не была так падобна на сябе, як гэта істота на яе… Вы хоць толькі ад прывіду пачалі адмахвацца, а я, калі мне паказалі яе ў манастыры, вобзем грымнуўся… Вадой адлівалі… Ну, думаю, аджыла, зноў пачнецца… Не разумею, што вас абражае? Ваша сястра на вябёсах, і гэта… дзяўчо ёй не саперніца… Я зірнуў на караля — мне стала страшна… Калі ён пабудзе ў такім стане яшчэ адзін тыдзень — ён памрэ… Нябожчыкаў кахаць вялікі грэх. Хай спусціцца на зямлю і… вось, калі ласка… кахае копію… Яна верне яго да рэальнага жыцця, і мы не страцім караля.

Радзівіл Руды (аглядае Бжэнку).

Ўсё супадае: вусны, вочы, шыя.

Мнішак.

О, колькі давялося адмываць…

Радзівіл Чорны.

Няўлоўнае бывае падабенства,
А тут непадабенства не відаць.
Хіба вось толькі… гэтая радзімка.

Мнішак.

Тут не адмыеш, трэба габляваць.

Радзівіл Чорны.

Скажы што-небудзь, мілая дзяўчынка.

Бжэнка.

Мне гэты пан забараніў казаць.
Мне можна толькі трошкі паўсміхацца.

Мнішак.