- А што вы маеце на ўвазе?
- Як нам бачыцца, тут можа быць поўная картатэка агентуры Абвера па Беларусі, а можа, і агульная з СД. Паглядзім... - Ягор Кузьміч, спыніў- ся. - Чаму ноччу, пытаеш? - пасля невялікай паўзы працягнуў, злёгку аддыхаўшыся, стары. - Так больш зручна. Лес усё роўна і вушы, і вочы мае. Калі мы знойдзем схоў, то скрынкі можна і днём забраць, а можа, і там пакуль пакінуць. Сам вырашыш - твая ж знаходка.
Нарэшце яны выпаўзлі з рова на адносна роўную пляцоўку, сапраўды перакапаную і прабітую мудрагелістымі камянямі ды абломкамі раўнабокіх крыжоў. Разваліны, зарослыя хмызняком, цямнелі злева над імі.
Пралаз у падвал знайшлі адразу, хутчэй за ўсё, ён быў калісьці акном. Першым, уключыўшы ліхтарык, спусціўся Вячаслаў, прыняў заплечнік і дапамог спусціцца старому. Прамяні ліхтароў заслізгалі па сценах, размаляваных усюдыіснымі графіці і аўтографамі ранейшых наведвальнікаў. Скляпеністае памяшканне было прасторным, з бакавымі нішамі і, мяркуючы па ўсім, служыла калісьці пахавальняй знакамітых гаспадароў тутэйшых мясцін.
- А чый тут замак быў, вы не ведаеце?
- Не, не ведаю, але, напэўна, каго-небудзь з мясцовых князёў, можа, Заслаўскіх.
- Дзядзька кажа, што нашае прозвішча таксама з гэтага роду.
- Усё можа быць. Гэта ў шляхты заўсёды па радаводах галава балела, а нам, прасталюдзінам, нашмат прасцей. Асабіста мне лягчэй: я са стоадсоткавых халопаў. Светані вунь туды, у правую крайнюю нішу. Калі не памыляюся, гэта тут. Давай расчышчай падлогу, вось тут, збоку, пад гэтым каменным выступам для свяцільні.
Ніша была даўгаватай, большую частку яе займаў пастамент пад даў- но разрабаваныя і знішчаныя труны. Бітага каменю, тынкоўкі, зямлі ды іншага смецця аказалася наўздзіў няшмат. Хутка рыдлёўка вызваліла ад палону брыдоты выдатную мазаічная падлогу, якая цудам захавалася і складалася, на першы погляд, не з асобных плітаў, а з умураваных у маналіт рознакаляровых камянёў і кафлі, большасць з якіх былі разбітыя, мабыць, пры спробах іх выкалупаць. Доўга шукалі хоць якую-небудзь прыкмету шчыліны каля сцяны. Выступаў для каганца ці свечкі было чатыры, па ўсіх кутах камеры. Давялося расчышчаць падлогу пад усімі, нарэшце злева ад уваходу знайшлі ледзь прыкметную шчыліну, толькі не ля сценкі, а пад нагамі, падобную на скол ці выбоіну ў падлозе.
...Толькі гадзіны праз паўтары, ужо губляючы цярпенне і паламаўшы лёзы двух нажоў, яны падчапілі пліту і ссунулі яе з месца. Лаз аказаўся невялікім, сантыметраў сорак у шырыню і ледзь больш за метр у даўжыню.
- Ну і як туды залезці? Тут да трусоў распрануцца давядзецца, і то не прашчэмішся, - разгублена прамовіў Вячаслаў. Сэрца грукатала, як малатарня.
- Асцярожна, давай пасвяці і рукі туды не сунь! Вялікім ліхтаром свяці, - загадаў Ягор Кузьміч.
Пад плітой была неглыбокая, выкладзеная такой жа старадаўняй цэглай камера, у ёй шчыльна адзін да аднаго стаялі тры вялікія, мяркуючы па ручках, чамаданы, абгорнутыя ў чорную непрамакальную тканіну і акуратна перахопленыя шырокімі брызентавымі рамянямі.
- Знайшлі, - узрушаны ад радасці і хвалявання, вымавіў Вячаслаў.
- Знайсці то знайшлі, цяпер бы іх адтуль выцягнуць...
- Ды што іх цягнуць, вунь узяў за ручку - і па адным, як рэпу, вырваў. На вока, на папа спакойна выйдуць.
- Не гарачыся, мой малады сябар, свяці, свяці, тут агледзецца трэба добра. Калі гэта пакінулі немцы, а, відаць, што менавіта яны, то трэба шукаць падвоху і гадкія сюрпрызы.
- Вы думаеце, міны?
- Не выключаю, зверху і па баках, здаецца, ніякіх правадоў і расцяжак няма, калі што і будзе, то знізу.
- Ды ну, як знізу? Тут як ні круцілі, а чамадан падымаць трэба. Паставіш на папа, пацягнеш уверх - і міна ўсё роўна спрацуе.
- Маеш рацыю, Славік, маеш рацыю! Але тут ёсць нейкі свалачызм. Памылішся - і ўсё, на нас людзі Гелена ніяк не разлічвалі, свае павінны былі забіраць, але нешта не зраслося.
- Паслухайце, Ягор Кузьміч, а можа, гэтыя чамаданы трэба цягнуць у пэўнай паслядоўнасці? Адзін дастаў - і ўжо можна пад іншымі памацаць, калі гэтая міна ёсць. Немцы ў той час ужо выкарыстоўвалі для такіх мэтаў тры тыпы ўзрывальнікаў надзейнага, націскнога і, па-мойму, ужо і разгрузачнага дзеяння.
- Так-то яно так, але іх трэба ўмець абясшкодзіць. Не проста ведаць, як гэта зрабіць, а мець вопыт у такой справе. Мы нават у вайну па такія гасцінцы самі не саваліся, а сапёраў выклікалі.
- Але ў нас сапёраў няма. Магу збегаць да машыны, патэлефанаваць нашаму дзяжурнаму - і без усякай рызыкі ўсё з гэтай ямы выцягнем.
- Можа, ты і правільна кажаш, ды потым гэтая ж твая знаходка. - стары прысеў на ўзвышэнне былога пастамента для саркафагаў, - там, як мы мяркуем, не сам архіў, занадта шмат бы ён заняў месца, наўрад ці ва ўвесь гэты нябожчыцкі палац змясціўся, - ён абвёў рукой вакол,