Увечары, прабiраючыся праз малады натоўп ля «Макдональдзу» ў цэнтры гораду, я заўважыў адну пару. Настолькi арганiчную, што ня здолеў адмовiць сабе ў задавальненьнi палюбавацца. Ён — высокi даўгавалосы бляндын з тварам тэўтонскага магiстра, у падкаваных ботах i скураной куртцы мэталiста, што зьзяла кальчугаю шматлiкiх заклёпак. Яна — незвычайна крохкая панна ў лёгкай, даўгой сукенцы, з вачыма, поўнымi захапленьня сваiм рыцарам. На рагу рыцар набыў сваёй паненцы шыкоўную, доўгую ружу. Нават цень зайздрасьцi не крануў мае душы, калi я праводзiў iх поглядам. Абняўшыся, яны йшлi ў бок станцыі мэтро «Нямiга». Было пад восьмую.
Назаўтра я даведаўся, што гараскопам верыць варта i што аддаць жыцьцё ў росквiце жаданьняў можна і не на полi бою, і не ў iмя вялiкай мэты, нават ня ў рукi забойцы. Тады дзеля чаго?.. Яшчэ доўга менчукi будуць скаланацца пры словах «наступная станцыя «Нямiга». Яшчэ доўга ў пераходзе будзе панаваць ціша, а мы — задавацца бессэнсоўным пытаньнем, цi магчыма было гэта абмiнуць. Бог вярнуў Нямiзе яе спракавечны трагiчны сэнс. Кажуць, што гэты помнiк часовы. Ня думаю. Каваныя кветкi ня вянуць. У адрозьненьне ад чалавечай памяцi.
Дзядзя Вітаўт кушае
"Саракагадовы актор маленькага правінцыйнага тэатрыку ўсё жыцьцё хацеў сыграць Гамлета. А граў толькі Зайчыка ў дзіцячым спэктаклі. Ужо скроні пасівелі, а ён замест плашча ды шпагі ўсё чапляў заячыя вушкі й пушысты хвосьцік. Скакаў пад елачкай, а пасьля заліваў крыўду на лёс у буфэце. Гэтак раз быў выскачыў падчас спэктаклю па чарговыя сто грамаў. У гэты час маці цягнула праз фае маленькага хлопчыка — спазьніліся на спэктакль. А хлопчык паказвае на актора й радасна крычыць маці: "Мама, мама! Глядзі, дзядзя Зайчык кушае!" Падумаў актор, паглядзеў у кілішак і сумна сказаў: "Ну, вось і слава прыйшла..."
Гэтай мілай показкай я пачаставаў двух актораў у службовым буфэце Купалаўскага тэатру, які днямі адкрыўся для публікі. Тыя нават не пасьміхнуліся, адно абдалі мяне халоднымі позіркамі. Пэўна, я закрануў нешта балючае.
Аднак калі маеце жаданьне выпіць у кампаніі Ягайлы й Жыгімонта Аўгуста — сьмела адчыняйце дзьверы службовага ўваходу Купалаўскага тэатру й адразу направа. Бар недарагі, навокал знаёмыя твары, атмасфэра адпаведная. Як і мова зносінаў.
Памятаю імпрэзу ў кінатэатры "Зьмена", прысьвечаную памяці народнай арысткі Беларусі Стэфаніі Станюты. Сабраліся тыя, для каго Купалаўскі тэатар і Станюта — гэта сьвятое. Нашыя мілыя кабеткі, мала не Станюціны аднагодкі, заўсёднікі палітычных акцыяў і тэатральных прэм'ераў. Пасьля цёплых прамоваў на адрас спадарыні Стэфаніі дэманстравалася дакумэнтальная стужка пра яе. Творчы партрэт акторкі й чалавека. Са здымкамі рэпэтыцыяў, хатняга побыту й закуліснага жыцьця. І з кожнай хвілінаю на тварах прысутных адбівалася ўсё большае расчараваньне, нават зьбянтэжанасьць. Скончылася імпрэза вялымі воплескамі й роспачным маўчаньнем, зь якім гледачы выходзілі з залі. Тое, што народная акторка Беларусі па-за сцэнай не прамовіла ані слова па-беларуску, было для ейных прыхільнікаў сапраўдным адкрыцьцём.
Седзячы з прыяцелем у купалаўскім буфэце, дзе па-беларуску размаўлялі толькі мы, я намагаўся апраўдаць сваіх улюбёных актораў, з кожным новым словам адчуваючы ідыятызм сытуацыі. Бо ў чым яны зусім ня маюць патрэбы, дык гэта ў маіх апраўдваньнях. "Ты ўяві, што б падумаў Купала, каб трапіў у гэты бардак? — пытаў у мяне прыяцель. — І як увогуле можна ставіцца да іхнай працы й да іх саміх сур'ёзна, чуючы іхныя "еще по рюмочке"?" — "Ты калі-небудзь бачыў, каб цыркавы акрабат, выходзячы з цырку, ішоў дадому на руках? — не здаваўся я. — Ці каб опэрны сьпявак працягваў свае сьпевы, стоячы на тралейбусным прыпынку? І хто цябе просіць сур'ёзна ставіцца да людзей, якія размаўляюць чужымі словамі?"
Я не пераканаў сябрука. "Моўныя трансвэстыты" — такім эпітэтам ён узнагародзіў купалаўскіх актораў. Што ж да самога Купалы... Я лічу, што публіцы няма чаго рабіць за кулісамі. Для яе тэатар павінен пачынацца зь вешака, працягвацца ў глядзельнай залі й сканчацца дзе заўгодна, пакуль жывуць уражаньні ад спэктаклю. Чым кіраваўся Купалаўскі тэатар, адкрыўшы для публікі дзьверы службовага ўваходу, я зразумець не магу. Можа, гэта зроблена адмыслова для тых людзей, для якіх беларуская мова ня ёсьць "моваю мастацтва" ці "рабочаю вопраткай"? А ўсяго толькі моваю зносінаў? Ня думаю, што дзякуючы нам "дзядзі Зайчыкі" ператворацца ў Вітаўтаў. Але, прынамсі, Купалу будзе да каго падсесьці... Адным словам, будзеце ў цэнтры — не абмінайце Купалаўскага тэатру. "Дзядзя Вітаўт кушае!" Хай адчуе смак славы...