Праз гадзiну пасьля здарэньня, седзячы ў цяпле сярод сяброўскiх суцяшэньняў i тупа адыходзячыся гарэлкай, я намагаўся йзноў ды йзноў пракручваць тыя апошнiя для яе пяць хвiлiн, i нiбыта ўпэўнiваўся, што, ірваніся я яшчэ разок, зьбяры апошнiя сiлы, i мы б дыхалi разам. Тады я, бадай, ня цяміў, што сапраўды зрабiў усё. Усё, чаго хацелася. Бо не жыцьцё ратаваць я палез у ваду, а сябе дэманстраваць невядома каму. Таму й адштурхнуў яе ад сябе амаль са злосьцю пры першай западозранай магчымасьцi застацца зь ёю ў гэтым непраглядзьдзi. Вось толькi чаканы бераг аказаўся да крыўднага блiзка. Я быў памкнуўся назад у цемру. Але яе цела ўжо назаўжды накрыла вада.
Колькi я зрабiў за гэтыя дзесяць гадоў роўных i глыбокiх уздыхаў, вядома ня мне. Але ж у той момант на мосьце мог апынуцца зусiм ня я. I можа быць дзяўчына засталася б жывою. Ды лёс вырашыў не на яе карысьць.
Няўжо на маю? Адказ на гэтае пытаньне яшчэ чакае мяне наперадзе.
Банальная п'еса для заштатнага тэатру
Мы зь iм раўналеткi з розьнiцаю ў адзiн дзень. Нават цёзкi. Нашыя бацькi, старыя сябры са студэнцтва, яшчэ да нашых зьяўленьняў на сьвет Божы дамовiлiся назваць нас Мiцямi. Але сябрамi мы так i ня сталi. Ён нарадзiўся карэнным масквiчом, што было для мяне прадметам зайздрасьцi. Але шкадаваў я, далiбог, не сталiцы з Крамлём i мэтро, а менавiта гэтай самай ягонай карэннасьцi. Сымбалем якой i была для мяне ягоная маскоўская кватэра. Абсалютна непадобная на тыя кватэры, дзе мне даводзiлася бываць дагэтуль i пасьля. У якой уся мэбля была зробленая гаспадаром дому. Ад кухоннага зэдлiка да разнога пiсьмовага стала. Такой колькасьцi кнiг, як там, я ня бачыў пасьля нi ў адным, адведаным мною доме. Можа, толькi на кухні не было кнiжных стэлажоў. Шмат таямнiцаў я адкрыў у тым доме. I па меры майго вырастаньня тая кватэра ў маiм успрыманьнi не зьмяншалася нi на цалю.
Ня дзiўна, што наведваючы Маскву спачатку з бацькамi, а пасьля самастойна, я заўжды з радасьцю сьпяшаўся на Гагарынскi пляц. У кватэру, дзе ў дзьвярах можна сутыкнуцца зь якой-небудзь тэлезнакамiтасьцю, дзе госьцю дазволена палiць хоць у ложку, дзе няма забароненых тэмаў для размовы i ёсьць маса тады яшчэ забароненых выданьняў. Менавiта ў тым доме я ўпершыню пакаштаваў чырвоную iкру, разьвесялiўшы дарослую кампанiю выказваньнем, што «не люблю я журавіны». Тамсама я ўпершыню пачуў запiсы Галiча. «Адзiн дзень Iвана Дзянiсавiча» я прачытаў таксама там. Уражаньне дапоўнiлася фактам, што сам пiсьменьнiк некалi пад наглядам будаваў гэты дом. А можа i гэтую кватэру. Дарэчы, праваслаўныя абразы я ўпершыню ўбачыў таксама там. Сваiм наiўным пытаньнем: «Дзеля чаго дзядзю Алегу гэтыя багi», я выклiкаў нежартоўную спрэчку памiж старымi сябрамi. «Ты рускага чалавека выхоўваеш цi бусурманiна якога? — крычаў дзядзя Алег на бацьку. — Калi ня ты, дык я сам яго у Загорск зважу».
Мы паступова сталелi. У Маскве пасьля няўдалай вучобы ў тэатральным я больш не зьяўляўся. Ад бацькi да мяне даходзiлi толькi кароткiя зьвесткi пра посьпехi майго маскоўскага цёзкi. Мiцька без праблемаў паступiў у МГУ. Мiцька працуе на нейкiх раскопках у Валааме. Мiцьку прапаноўваюць працу ў маскоўскiм фiлiяле нейкай заакiянскай юрыдычнай фiрмы. Мiцька купiў новую «Вольва»...
Я ня быў у Маскве амаль дзесяць гадоў. І вось з пляшкай беларускай гарэлкi без папярэджаньня паехаў на Гагарынскi пляц.
Дзьверы расчынiлiся. У цемры я не адразу заўважыў, як пастарэў гаспадар майго маскоўскага прыстанку. Пасьля абдымкаў я нарэшце разгледзеў, наколькi зьмянiлася сама кватэра. Дакладней, ад яе не засталося нiчога. Там, дзе некалi ўзвышалiся стэлажы з кнiгамi, былi адно толькi пустыя сьцены, аклееныя шарымi шпалерамi. Дыхтоўна й прыгожа зробленыя рукамi гаспадара фатэлi, камоды й сэкрэтэры часткова замянiла навюткая iншаземная мэбля. Блiскучы фiгурны паркет, матавае сьвятло мудрагелiстых жырандоляў — усё навокал стварала ўражаньне вельмi дарагога гатэльнага нумару. На мой няўцямны позiрк гаспадар толькi махнуў рукою.
Седзячы на незнаёмай блiскучай кухні ды ўплятаючы яечню, я слухаў сумны расповед некалi жыцьцярадаснага маскоўскага чалавека. Сёньня хворага, самотнага ўдаўца, якога некалькi месяцаў таму кiнуў любiмы сын. Мяне не пакiдала такое адчуваньне, быццам я прысутнiчаю пры пастаноўцы бяздарнай, банальнай п'есы, адмыслова напiсанай для заштатнага тэатрыка. Настолькi другасным выглядаў сюжэт гэтага новага «Вiшнёвага саду».
Неўзабаве пасьля сьмерцi жонкi яго падкошвае iнфаркт. Пакуль ён ляжыць у шпiталi, ягоны сын — абавязкова новы рускi — цынiчна падшуквае для таты месьцейка ў Доме састарэлых. I наводзiць у доме свой наварускi парадак. У доме руйнуецца ўсё ад старой мэблi да масьнiчынаў, усё выкiдаецца на сьметнiк. Старыя фалiянты на шматкi рве вецер пераменаў, спадчынныя фатэлi гнiюць пад брудным дажджом. Абразы здаюцца ў антыкварыят. За тыдзень у некалi абжылым доме робiцца супэрсучасны й безгустоўны рамонт за 50.000 даляраў. Былога гаспадара па вяртаньнi дахаты ледзь не хапае паўторны iнфаркт. З сынам адбываецца размова з рэплiкамi кшталту: «Навошта я цябе хрысьцiў?», «Ты забыўся, як мы начавалi ў доме Ясенiна?» i гэтак далей. Сын сыходзiць, бразнуўшы браняванымi дзьвярыма. Хворы бацька застаецца ў харомах для Майкла Карлеонэ, з жабрацкай пэнсiяй. Якую напалам дзелiць са старым катом. Попел танных папярос падае ў лазенцы на мармуровую падлогу з падагрэвам. Заслона.