— Ды не, — амаль бязгучна сказала яна. — Права не маем. Права не маю. Падман. Нінавошта я болей не маю права. Не маю.
— Перастань ты сябе катаваць, — кінуў я. — Ну здарылася, ну лухта. Кончым з гэтым, і ўсё.
— Не лухта, — сказала яна. — Я і прыйшла, каб скончыць. Болей не прыйду. Пагляджу вось толькі і… Нічога, ты хутка забудзеш, што здарылася. І ты мяне жорстка не судзі.
— Ды я й не думаю, — усміхнуўся я. — Ну давай вып'ем крыху «нямешанага кадара».
— Давай, — усміхнулася яна вільготнымі вачыма. — Толькі давай будзем тут. Нікуды не пойдзем.
Я расчысціў стол ад слядоў начной працы і паставіў на яго што меў.
— Ты што збіраешся рабіць у наступныя дні?
— Пакуль нічога. Дні праз тры з'еду.
— Куды?
— У Альшаны па справе. Гэта пад Кладна. Вёска.
— Надоўга?
— Тыдні тры, можа, месяц.
— Ну вось, значыць, бывай. Можа здарыцца і так, што сустрэнемся. Выпадкова. Хто ведае, што яно і як.
— Слухай, Зоя. Я яшчэ раз табе кажу…
— Не кажы глупства. Не паўтарай гэтага. Сам ведаеш, слабасць жаночая. Але толькі не са мной. Я вырашыла ўжо.
— Не буду. Хаця мне кепска. Але, магчыма, я і пераканаю цябе.
— Паглядзім. Паглядзім.
Дзіўныя, дзіўныя вочы.
— А што ты гэтыя дні рабіў?
— Ды тут галаваломку адну старажытную рашаў.
— І вырашыў?
— Не дужа. Не да канца.
— Ну, памагай табе бог. Хай шчасціць. Ты ж глядзі вазьмі цёплыя шкарпэткі. Некалькі. У вёсцы слата. Блакнотаў пару. Цыгарэт. Кавы растваральнай, бо там не дастанеш. І ручак пару зарадзі. І плёнак вазьмі для апарата. І нож. І брытву.
Нешта знарочыстае і няпэўнае было ў гэтай клапатлівасці. Так, пэўна, жонка выпраўляе ў дарогу мужа, здрадзіўшы яму або ведаючы, што неадменна здрадзіць, што вышэйшы, непахісны лёс няўхільна вядзе яе да гэтага.
— Усё вазьму, — сказаў я. — У мяне спіс. Я — вопытны на камандзіроўкі. І ўвогуле… метадычны стары кавалер.
— Не трэба табе больш заставацца ім. Чуеш, прашу цябе. Кепска гэта канчаецца.
— Ну так, — няўдала пажартаваў я. — Хто жэніцца — у таго жыццё сабачае, затое смерць чалавечая, а хто не — у таго сабачая смерць, але затое чалавечае жыццё.
— Пры цяперашніх сваяцкіх пачуццях і смерць не заўсёды бывае чалавечая, — падхапіла яна.
— Ды што з табою?
— Плачу, — сказала яна. — І над сабою. І над табою. І над усімі.
І раптам злавіла ў паветры выключальнік бра, націснула яго.
— Хадзі да мяне, — голас быў хрыплаваты і адчайдушны. — Апошняя наша з табой… часіна… Даруй мне.
У тоне гэтым было нешта такое, што нельга, немагчыма было сказаць «не».
….
Праз гадзіну я праводзіў яе. І колькі я ні казаў, каб яна заставалася, колькі ні ўмаўляў, колькі ні казаў, што заўтра сам пайду гаварыць з яе мужам, яна, бледная, толькі адмоўна круціла галавой.
— Не праводзь мяне. Ну вось, я не хацела, каб не было гэтага вечара, каб не было ўспамінаў. Я пайду. Я страшэнна, страшэнна стамілася.
Мы стаялі ў пад'ездзе, і, калі ў яго зайшоў Хілінскі, распячатваючы пачак цыгарэт, яна нават і на імгненне не адарвалася ад мяне. Стаяла, уся дрыжучы.
Хілінскі, праходзячы паўз нас, зрабіў незнаёмы твар. А яна, не паспеў ён узняцца і на адзін марш, прыпала да маіх вуснаў.
— Памятай… Даруй… Не памінай мяне, калі ласка, ліхам. Бывай.
Адарвалася ад мяне і выскачыла ў дзверы, пад дождж, які шалёна паліваў увесь вялізны горад, усе яго мокрыя бліскучыя дахі і чорныя голыя дрэвы.
…Хілінскі ўсё яшчэ поркаўся з ключом, і я спыніўся ля яго закурыць.
— Засмучаная, — раптам сказаў ён. — Гаротна засмучаная.
— Вам дзіўна? — суха сказаў я.
— Крыху, — сказаў ён. — Не мая гэта справа, але я, Антоне, думаю, што ведаю людзей. І… нешта не належыць яна да тыпу чуллівых. Ту-уга ведае, што, як і нашто. Нават калі панчохі купляе, нават калі ў першы раз аддае пацалунак. Ну, аднак, гэта больш годна, чым нейкая цызя, што пеўня ад курэй ганяе за «задзірлівасць»… Але засмучаная. Пэўна, нешта сур'ёзнае здарылася.
— Гэта мая былая сяброўка, — буркнуў я.
— Ухваляю.
— Што былая?
— Не, што сяброўка.
— Мае паводзіны людзі калісьці назвалі б заганнымі — «предосудительными», — горка сказаў я.
Я не стаў тлумачыць чаму, але ён, відаць, зразумеў.
— Сабе ты гэта даруеш? Можаш гэта сабе дараваць? То нашто асуджаць за тое самае іншых? І хто мае права асуджаць?
Размова рабілася страшэнна непрыемнай. Мы абодва адчувалі сябе няёмка. Ён, бо атрымалася так, што ён утруціўся ў справу, якая яго не датычылася. Я, бо, шукаючы чалавечага голасу, ценю спагады ў ім, непатрэбна распусціў язык. Божым дарункам было ў гэты час з'яўленне свежага чалавека, ды яшчэ з такімі прадметамі ў руках, што ва ўсякага палезлі б на лоб вочы.
Па сходах падымаўся Ксаверы-Інэзілья Калаўр Лыганоўскі з медным абліччам. Бязлітасныя ягоныя вочы глядзелі паўзверх круглага шчыта, і ўзброены ён быў дзідай са здаравенным бронзавым наканечнікам.
— Гатова, — ціха сказаў я, — дастукаўся з пацыентамі. Ну, прынамсі, не Напалеон. Свежая манія.
— І ён убачыў на сцяне злавесны, чорны прывід дзеда-мароза, — сказаў Лыганоўскі, крыху прысаромлена ўсміхнуўся і дадаў: — Вось мастаку нясу. Масайскія дзіда і шчыт. Аксесуары для малюнка. Намалюе і за гэта абяцаў парапараваць.
— А я думаў, што ўрэшце з'явілася новая манія, што гэта вы ўваходзіце ў ролю Чомбэ, — сказаў я.
— Ну што вы! Не так ужо кепска ідуць мае справы. І не так я нізка паў.
— Адкуль гэта ў вас? — спытаў Хілінскі.
— А вы б зайшлі неяк да мяне.
— Не так ужо кепска ідуць мае справы, — іранічна паўтарыў ягоныя словы Хілінскі.
— Здагадваюся, паколькі вы яшчэ тут, а не ў маім дэпартаменце. А вы зайдзіце проста паглядзець, — сказаў псіхіятр.
— Цікава, — сказаў я. — Проста хоць у музей.
— А ў мяне і ёсць… амаль музей. Яно і пойдзе калісь у музей.
Бронза наканечніка была ўкрыта такім тонкім карбаваннем, што я зачараваўся.
— Праўда, адкуль такое дзіва?
— Я, мой даражэнькі, медыцыну ў Празе штудзіраваў.
— То там, што, усе людзі нават на Карлавым мосце з такімі рэчамі ходзяць? — спытаў Адам.