ІВОНКА СУРВІЛА
ДАРОГА
Стоўпцы — Капэнгаген — Парыж — адрыд — Атава — Менск
Усе правы абаронены. Ніякая частка гэтага выдання не падлягае адлюстраванню, капіяванню, захаванню ў базах дадзеных альбо пошукавых сістэмах, распаўсюджванню любымі магчымымі сродкамі і спосабамі без папярэдняга пісьмовага дазволу праваўладальніка.
Заснавальнік і каардынатар сэрыі Аляксандар Лукашук
Мастацкі рэдактар Генадзь Мацур
Адказны рэдактар Аляксандра Макавік
Рэдактар і ўкладальнік Сяргей Навумчык
Мастак Генадзь Мацур
Карэктар Галіна Рабянкова
Электронная кніга падрыхтавана па выданні:
Сурвіла, І.
Дарога. Стоўпцы — Капэнгаген — Парыж — Мадрыд — Атава — Менск / Івонка Сурвіла. — Радыё Свабода, 2008. — 144 с. — (Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе.)
ISBN 978-0-929849-25-6.
У кнізе выкарыстаныя фатаздымкі Івонкі Сурвілы, Паўліны Сурвілы, Янкі Сурвілы, Лявона Шыманца, Сяргея Навумчыка, Уладзіслава Яндзюка, а таксама фота з архіваў сем’яў Шыманцоў і Сурвілаў.
© Івонка Сурвіла, 2008
© Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода, 2008
© Распаўсюджванне. ТАА «Электронная кнігарня», 2017
Яе азімут
Прадмова да гэтых успамінаў прагучала ў этэры 20 траўня 1954 году, у самы першы дзень вяшчаньня Радыё Свабода («Вызваленьне»): «У тапаграфіі кут, мераны ўправа ад магнэтнай поўначы, завецца азымутам. Азымут паказвае нам напрамак простага маршу да мэты. Зьмераны на карце кут досыць добра запамятаць, — пасьля, гледзячы на стрэлку компаса, можна ўдзень і ўночы ісьці проста да мэты».
Акурат пра гэтыя, яшчэ ненапісаныя ўспаміны гаварылася ў той гістарычнай перадачы: «Мы, беларускія эмігранты, маем свой зьмераны і добра запамятаны азымут ад месца нашага прабываньня да нашай мэты — Беларусі. І гэты азымут мы завём азымутам сэрца». Гэтыя ўспаміны мелі на ўвазе іх аўтары, першыя супрацоўнікі «Свабоды», калі тлумачылі: «Залежна ад нашага месца, лічбы азымуту мяняюцца: і так, азымут з Аўстраліі іншы, чым з Англіі, а яшчэ іншы з Канады, але мэта застаецца адна і тая самая — дарагі, родны, паняволены наш край».
Прызнаньне з гэтых успамінаў прагучала на кароткіх хвалях за паўстагодзьдзя да іх напісаньня:
«Вольны, дэмакратычны сьвет прыняў нас наагул добра і даў усе правы вольных і паўнавартасных людзей. Але не асабістага дабрабыту мы тут шукаем, набіваючы ногі па ўсіх дарогах
і бездарожжах чужога сьвету. Мы — як нашыя птушкі ў выраі: гнёздаў ня ўём — павароту чакаем».
Надзея і спадзяваньне гэтых успамінаў заставаліся нязьменныя з моманту першага вяшчаньня: «Дык дай нам, Божа, каб наша слова дайшло да вас цераз усе запоры і барыкады, каб яно, дайшоўшы, знайшло ў вашых сэрцах пажаданы водгук!»
І непарушная заставалася вера: «Хоць ноч і зіма лютуюць над нашым краем, мы верым у вясну і сьветлы дзень». Сёмы старшыня Рады БНР Івонка Сурвіла, якая ніколі не жыла ў незалежнай Беларусі, нарадзілася пад польскім панаваньнем, перажыла савецкую акупацыю, пакінула радзіму падчас гітлераўскай, але яе дарога заўсёды была вольная, і дарога вяла да Беларусі і была яе Беларусьсю, і цяпер яна запрашае ўсіх з сабой у памятныя мясьціны свайго доўгага падарожжа.
Азымут не памяняўся.
Аляксандар Лукашук,
Радыё Свабода
Доўгая дарога на волю
Арышт таты. — Выезд з Баранавічаў. — Усходняя Прусія. — Савецкія самалёты бамбуюць. — Выратавальны карабель
Арышт таты
Мне было восем гадоў, калі бацькі, перад другім надыходам бальшавікоў, вырашылі, што ня здолеюць перанесьці новага зьняволеньня, і выбраліся з малымі дзецьмі ў няведамы сьвет. Нарадзілася я ў Стоўпцах. Першыя гады жыцьця прайшлі ў Засульлі, потым бацькі пераехалі ў Баранавічы.
Першае дасьведчаньне савецкай акупацыі між 1939 і 1941 годам было для іх страшным і незразумелым. Бацьку (ён тады працаваў галоўным інжынэрам на электрастанцыі ў Баранавічах) арыштавалі і засудзілі на пяць гадоў ссылкі ў Сібір. Памятаю, як прыйшлі яго арыштоўваць. Хацелі ў мяне з шыі сарваць залаты крыжык, і я крычала, каб яго ня даць. Мне было толькі тры гады, але памятаю маміны сьлёзы.
Выезд з Баранавічаў
Празь дзевяць месяцаў, калі пачалася вайна, тата нечакана вярнуўся. Вязьні турмы пачулі крыкі на вуліцы, што бальшавікі ўцяклі, і лаваю выбілі дзьверы. Пазьней даведаліся, што праз гадзіну прыехалі іх расстрэльваць. Другіраз патрапіць у зьняволеньне бацька не зьбіраўся. У 1944 годзе сям’я выехала таварным цягніком з Баранавічаў у Кёнігсбэрг. Бацьку і маме было тады па трыццаць тры гады, браціку Лёніку — сем годзікаў, а сястрычцы Прадславе — дзевяць месяцаў. Ехалі двое сутак — да Беластоку з сотнямі іншых жыхароў гораду ў таварным цягніку, а далей, прадаўшы ровар, які былі захапілі з сабой, — у пасажырскім.